Συμβολισμοί και αλληγορίες στην Ελληνική Μυθολογία.

 Μελετώντας, αγαπητές φίλες και φίλοι την Ελληνική μυθολογία, ταξιδεύουμε σε μια απέραντη θάλασσα μύθων, αναφορών, θρύλων, γεγονότων που κινούνται στις παρυφές μύθου και ιστορίας. Βρισκόμαστε μπροστά στην περιγραφή εικόνων και αφήγησης.

Πολλές φορές οι αναφορές αυτές δεν είναι ο απλός μύθος με την πλοκή που τον συνοδεύει. Η αποκρυπτογράφηση των συμβολισμών αλλά και των αλληγοριών στην Ελληνική μυθολογία είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Ένα ιδιαίτερο ταξίδι, μια ξεχωριστή μελέτη.

Τι εννοούμε με αυτό;

Κάθε μύθος δεν έχει γεννηθεί μέσα από μια ουδέτερη διαδικασία. Έχει ένα λόγο προέλευσης. Για παράδειγμα τα διάφορα μυθολογικά τέρατα που απασχολούν τις μυθολογίες κάθε λαού, έχουν και κοινά σημεία αναφοράς και έχουν φυσικά την εξήγησή τους. Ο φτερωτός δράκοντας είναι ένα τερατώδες μυθολογικό ον για παράδειγμα, που το συναντάμε σε όλες σχεδόν της μυθολογικές παραδόσεις των λαών. Ποια γιγάντια, άραγε, ζώα της παλαιολιθικής εποχής επηρέαζαν τον άνθρωπο για να "σχεδιάσει" τα πλάσματα αυτά στους μύθους του; Κάθε τι, έχει την εξήγησή του. Τίποτα δεν προήλθε από το πουθενά. Όλα έχουν να κάνουν με τη σύνδεση και την αλληλεπίδραση του ανθρώπου μέσα στη φύση.

Αυτές μας τις σκέψεις τις κρατάμε ως εισαγωγή για να πάμε σε μερικές πιο συγκεκριμένες αναφορές από μύθους και τη σύνδεσή τους με τη φύση και τους ανθρώπους.

Το Φοινικικό στοιχείο στην Ελλάδα

"Ο Κάδμος, η Αθηνά και η μάχη των Σπαρτών", έργο του Jacob Jordaens

Όταν αναφερόμαστε στην αρχαία Φοινίκη, εννοούμε την περιοχή περίπου του σημερινού κράτους του Λιβάνου. Η οικονομική σύνδεση της Φοινίκης με τον Ελλαδικό χώρο ήταν κάτι παραπάνω από σοβαρή και μεγάλη στις παρυφές της ιστορίας. Η ναυτική σύνδεση των δύο χώρων, Μέσης Ανατολής και Ευρώπης, όπως και Βόρειας Αφρικής (Αίγυπτος-Λιβύη) και Ευρώπης, ήταν δεδομένη στις συναλλαγές και στην ζωή των πολιτισμών της εποχής του χαλκού.

Οι Φοίνικες ναυτικοί ξεκινούσαν τα ταξίδια τους και έφταναν σε όλα τα γνωστά λιμάνια της Ελλάδας εκείνης της εποχής. Κρήτη, Κυκλάδες, Στερεά Ελλάδα.

Πάμε να το μεταφέρουμε αυτό σε μυθολογικό λατρευτικό πεδίο.

O Αγήνορας ήταν βασιλιάς στην Φοινίκη. Με τη γυναίκα του την Τηλέφασσα έκαναν:

Τρεις γιους, τον Κάδμο, τον Κίλικα και τον Φοίνικα και μια κόρη, την Ευρώπη.

Ξέρουμε από την Μυθιστορία ότι ο Κάδμος μετοίκησε στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελλάδα. Το πέρασμά του εδώ συνοδεύτηκε από τον αποικισμό των Φοινίκων σε Ελληνικές περιοχές όπως π.χ. στη Θάσο κατά πρώτο αλλά και στη Θήβα κατά δεύτερο. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Κάδμος θεωρείται ο ιδρυτής της Καδμείας και μετέπειτα Θήβας. Τις γυναίκες της Φοινίκης θα τις συναντήσουμε πολύ αργότερα στην τραγωδία του Ευρυπίδη "Φοίνισσαι" όπου αναφέρεται στο χορό των γυναικών της Φοινίκης.

Ο Μύθος της Ευρώπης

"Η Αρπαγή της Ευρώπης"  έργο του Τισσιάνο

Η μυθολογία τι μας λέει; Για την αρπαγή της Ευρώπης, κόρης του Αγήνορα και της Τηλέφασσας από τον Δία, Μαγεμένος ο ύψιστος των Θεών από την ομορφιά της κόρης, την ερωτεύτηκε ενώ αυτή έβοσκε στα λιβάδια της γης της, (Φοινίκη). Για να την κλέψει λοιπόν, μεταμορφώθηκε σε ταύρο, την άρπαξε στη ράχη του και την μετέφερε στην Κρήτη. Όταν πλέον δεν ήταν ορατός ο ταύρος, προσέξτε το αυτό (!), πήρε ξανά τη μορφή του και ενώθηκε μαζί της. Από την επαφή τους γεννήθηκαν τρία αγόρια: Ο Μίνωας, ο Ροδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας.

Ο Αποσυμβολισμός του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης

Για πάμε τώρα να δούμε τι κρύβεται πίσω από αυτόν το μύθο. Όπως, υπέροχα, μας αναλύει ο Frazer:

Όταν οι Φοίνικες έμπαιναν στα καράβια τους αναζητούσαν προορισμό ποιον; Την ήπειρο που είχαν μπροστά τους. Την Ευρώπη. Το πρώτο νησί του Ελλαδικού χώρου που ήταν στην πορεία των καραβιών τους ήταν ποιο; η Κρήτη (!). Σαν ξεκινήσεις νύχτα από τη Φοινίκη με τα καράβια της εποχής, έχεις μπροστά σου τη Σελήνη στον ουρανό. Οι φάσεις της σελήνης έδιναν και ημισέληνο σχήμα. Αφήστε λίγο τη φαντασία σας να δουλέψει. Οι δύο άκρες της ημισελήνου είναι τα δύο ασημένια κέρατα του ταύρου. Αυτός ο ταύρος είναι που κρύβει την Ευρώπη στη νύχτα. Μόλις όμως ξημερώσει και δύσει η σελήνη, συνεπώς χαθεί ο "ταύρος" από τα μάτια των ναυτικών είχαν μπροστά τους την Κρήτη δηλαδή την ήπειρο της Ευρώπης. Συνεπώς έφταναν και ανακάλυπταν την Ευρώπη. 

Μια υπέροχη επαλήθευση του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία (ταύρο-φεγγάρι) μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας λοιπόν.

Οι Διόσκουροι (Διος-κούροι)

"Η Λήδα και η γέννηση των Διόσκουρων", έργο του Bachiacca

Για να πάμε στο επόμενο θέμα μας να δούμε και εκεί αντίστοιχες μεταφορές.

Όλα εδώ ξεκινούν από το γάμο-έρωτα της Λήδας και του Τυνδάρεω. Ταιριαστό και υπέροχο ζευγάρι που το πάθος του Δία παίζει για αυτούς ένα παράξενο ερωτικό παιχνίδι.

Την ίδια νύχτα που η Λήδα κάνει έρωτα με τον Τυνδάρεως, ακριβώς την ίδια νύχτα θα κάνει έρωτα και με τον Δία, χωρίς φυσικά να το ξέρει η ίδια. Από αυτή τη διπλή επαφή θα γεννηθούν τέσσερα παιδιά:

Ο Κάστωρ και η Κλυταιμνήστρα, παιδιά του Τυνδάρεως και ο Πολυδεύκης με την Ελένη, παιδιά του Δία. Τα δύο αδέλφια, Κάστωρ και Πολυδεύκης τα συναντούμε στη μυθολογία με το όνομα "Διόσκουροι" και παίζουν πολύ σοβαρό ρόλο στα διάφορα γεγονότα.

Τα δύο αδέλφια, κάποια στιγμή εκστράτευσαν κατά της Μεσσηνίας κυνηγώντας τον Ίδα και τον Λυγκέα. (Δεν θα σταθούμε εδώ στην αιτία αυτής της σύγκρουσης). 

Στη μάχη αυτή πρώτος σκοτώθηκε ο Κάστορας και στη συνέχεια ο Πολυδεύκης από τον Ίδα. Ο Κάστωρας πέθανε καθώς ήταν θνητός, ως παιδί του Τυνδάρεως. Όμως ο Πολυδεύκης, ως αθάνατος , παιδί του Δία, ήταν να ανέβει στο χώρο των αθανάτων.

Ο Πολυδεύκης όμως δεν δέχτηκε να έχει προνομιακή μεταχείριση από τον αδελφό του, εδώ αναδεικνύεται η αξία της αδελφικής σχέσης και αγάπης και έτσι ο Δίας έδωσε μια μέση λύση.

Θα ήταν μέρα παρά μέρα μια στον κόσμο των θνητών και μια στον κόσμο των αθανάτων.

Ο αποσυμβολισμός αυτού του μύθου στη φύση:

Προσέξτε τώρα την αντίστοιχη μεταφορά στη φύση. Οι Διόσκουροι δεν είναι τίποτα άλλο από τον Αυγερινό και τον Αποσπερίτη. Τα δύο γνωστά "αστέρια" του ουρανού. Θυμηθείτε πως αυτά λειτουργούν στον αστονομικό τους κύκλο.

Όταν δύει το ένα, το άλλο ανατέλλει: Ο Πολυδεύκης, ο αθάνατος είναι ο Αυγερινός, το άστρο της αυγής! Ο Κάστορας που είναι ο θνητός, εξαφανίζεται στον ερχομό της αυγής.

Να λοιπόν η εναλλαγή των δύο άστρων στον κόσμο της φύσης.

Η Αλληγορία στους μύθους

Πολλές φορές διαβάζουμε έναν μύθο και θεωρούμε ότι είναι ένα απλό και περίτεχνο "παραμυθάκι" με κάποια τυχαία πλοκή, ευφάνταστη και εντυπωσιακή. Δεν είναι όμως έτσι! Σε κάθε μύθο υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη αλληγορία, έντονος συμβολισμός και κατ΄ επέκταση σοβαρά μηνύματα και διδαχή.

Το ζητούμενο είναι να μπορέσει κάποιος ή να έχει τη διάθεση να αποκρυπτογραφήσει αυτό που κρύβεται πίσω από την αφήγηση.

Η Αλληγορία και ο συμβολισμός της ένωσης της Πασιφάης με τον Ταύρο 

Δαίδαλος και Πασιφάη

Ο μύθος αναφέρει ότι η γυναίκα του Μίνωα, η Πασιφάη, ενώθηκε ερωτικά με τον Ταύρο του Ποσειδώνα, τον οποίο ο Μίνωας είχε κρατήσει λόγω της ομορφιάς του. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Μινώταυρος.

Ο Λουκιανός ("Περί Αστρολογίης 16") δίνει μια πολύ σαφή απάντηση στον συγκεκριμένο μύθο. 

Ο Δαίδαλος ήταν ένας έξοχος και μυημένος αστρονόμος της εποχής. Προσπάθησε να μυήσει το γιο του τον Ίκαρο αλλά χωρίς επιτυχία. Όμως η Πασιφάη ήταν εκείνη που ήθελε και ζήτησε από τον Δαίδαλο να μυηθεί στα μυστικά και στη γνώση της αστρονομίας και του χάρτη του ουρανού. Εκείνη τη συγκεκριμένη εποχή ο Δαίδαλος μελετούσε τον αστερισμό του Ταύρου στον ουρανό της Κρήτης. Η Πασιφάη γοητεύτηκε από το θέαμα και τη γνώση. Έτσι λοιπόν προέκυψε η "επαφή" της Πασιφάης με τον Ταύρο. 

Η αλληγορία του Λαβύρινθου 

"Η Αριάδνη παρακολουθεί τη μάχη του Θησέα με τον Μινώταυρο" έργο του Henry Fuseli

Για να δούμε μια προσέγγιση που δίνει στον συγκεκριμένο μύθο ο "Φιλοσοφικός σύλλογος Ιάμβλιχος" στο βιβλίο του:  "Συμβολισμός και αναζήτηση"

Η κάθοδος του Θησέα στα σκοτάδια του Λαβύρινθου και η επερχόμενη αναμέτρησή του με τον Μινώταυρο είναι η "κάθοδος" κάθε ανθρώπου στα απύθμενα σκοτάδια του δικού του υποσυνείδητου. Εκεί, ο καθένας μας θα βρεθεί αντιμέτωπος με το δικό του "τέρας", το δικό του "Μινώταυρο", τον οποίο καλείται να αντιμετωπίσει. Να διαχειριστεί τα απωθημένα του, τον κόσμο του ασυνείδητου. Και είτε θα βρει την έξοδο είτε θα μείνει για πάντα εκεί νικημένος από τα σκοτάδια του.

Αν ο Θησέας μπει στο Λαβύρινθο απροετοίμαστος και αφελής, τον περιμένει η τύχη και των λοιπών. Δηλαδή ο θάνατός τους από τον Μινώταυρο. Αν ο άνθρωπος δεν ετοιμαστεί, δεν μυηθεί να αντιμετωπίσει τα πρωτόγονα και άναρχα ένστικτά του, τότε στη μάχη με το ασυνείδητο είναι χαμένος.

Ο Θησέας, ως ήρωας, είναι ο εκπαιδευμένος και ετοιμασμένος συνειδητός εαυτός μας. Αυτός που έχουμε καταλήξει να είμαστε. Αυτός που δεν είναι έρμαιο στα κύματα των απωθημένων μας. Έτσι θα κατέβει στο λαβύρινθο. Αλλά δεν αρκεί αυτό. 

Η Αριάδνη; Τι συμβολίζει η Αριάδνη; Είναι το ίδιο το φως της ψυχής του! Και χάρη στον έρωτά της, χάρη στην αγάπη, χάρη στον έρωτα, ο Θησέας, ο κάθε άνθρωπος αποκτά το μίτο. Το νήμα δηλαδή της σωτηρίας. Όσο αυτό ξετυλίγεται τόσο η κάθοδος στο λαβύρινθο της ψυχής είναι και βαθύτερη. Με τη δύναμη λοιπόν του έρωτα, του άδολου έρωτα και της αγάπης, θα φτάσει στα πιο μαύρα σκοτάδια για να νικήσει το τέρας. Για να δώσουμε με επιτυχία τη μεγάλη μάχη με τον εαυτό μας. Χωρίς τη δύναμη της αγάπης και του έρωτα, αυτό είναι αδύνατο. Το νήμα είναι η σύνδεση σώματος και ψυχής. Χάρη σε αυτή την αρμονία υπάρχει επιστροφή και σωτηρία.

Έτσι ο Θησέας θα φύγει νικητής, με την Αριάδνη μαζί του, έχοντας σώσει τον εαυτό του και την πατρίδα του. Αυτός είναι ο μεγαλύτερός του άθλος. Η ανώτερη μύηση στη σωτηρία. Το πέρασμα όλων μας από αυτό το σκοτάδι.

Υπάρχουν και άλλες προσεγγίσεις για τον Μινώταυρο και τη μάχη του Θησέα μαζί του. Ο Πλούταρχος, στο έργο του "Βίοι", στο κομμάτι για τον Θησέα, δίνει την εκδοχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας για το μύθο. Είναι γνωστό ότι η Αθήνα, επεξεργάστηκε μια σειρά μύθων για να αναδείξει τα αγαθά του δικού της πολιτεύματος. 

Έτσι ο Μινώταυρος δεν ήταν τέρας αλλά ένας Κρήτης στρατηγός του Μίνωα, με το όνομα "Ταύτος", μεγάλων σωματικών διαστάσεων. Με ψηλή θέση στην αυλή του Μίνωα. Αυτόν κατανίκησε ο Θησέας ως εκφραστής της Αθήνας και λύτρωσε τον τόπο του.

Όπως βλέπετε, φίλες και φίλοι, θα μπορούσαμε να συζητάμε ώρες ατέλειωτες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Πίσω από τον κόσμο των μύθων κρύβεται ένας ολάκερος ολοζώντανος κόσμος. Που υπάρχει δίπλα στα ιστορικά πρόσωπα που διάβηκαν την ιστορία αλλά και στα μυθολογικά εκείνα πλάσματα που έχουν τη δική τους σημασία στο πέρασμα του χρόνου.

"Ο κύκλος που κλείνει" ένα κοινωνικό αστυνομικό δράμα σε e-book

 "Ο κύκλος που κλείνει"

"...Δίπλα της όλα αυτά περνούσαν σαν κινηματογραφική ταινία. Εικόνες ανθρώπων με τις λευκές μπλούζες, μάτια ανήσυχα ολόγυρά της. Κάποια νοσοκόμα δίπλα της της έσφιγγε το χέρι. Σαν να άκουσε το λόγο της “Κουράγιο, όλα θα πάνε καλά...”. Σχήματα που χάνονταν, έχαναν τη λογική τους και ξανάρχονταν ανακατεμένα. Και η ανάσα της δύσκολη, βαριά. Ο Θάλαμος του μεγάλου ανελκυστήρα έμοιαζε λες και την έπερνε σε ένα άλλο μακρινό ταξίδι.

Η καρδιά της έγινε κόμπος. Δεν ένοιωθε τα πόδια της, γύρευε λίγο αέρα, πονούσε, η επαφή της με το περιβάλλον έμοιαζε να χάνεται σε κάτι που έσβηνε αργά μα σταθερά.

“Θεέ μου να προλάβουν....” ήταν η σκέψη της...."

"Ο Κύκλος που κλείνει"

Περιπέτεια, δράση, μυστήριο, έρωτας, πάθος, διαπλοκή, παρασκήνιο, εκδίκηση,

"...Γόνος μεγάλης οικογένειας εργολάβων ο Διονύσης Ναρσής, σήμερα επικεφαλής μιας από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας. Με ότι αυτό συνεπάγονταν. Κάθε είδους διαπλοκή με πολιτικά, δημόσια συμφέροντα, με ξένες επιχειρήσεις, με συμφωνίες  και στρατηγικές.

Έτσι κι απόψε, η υποδοχή της πρωτοχρονιάς του 1987 στη μεγάλη βίλα στη Φιλοθέη, αποτελούσε κοσμικό γεγονός στην Αθήνα. Μιας Αθήνας που, καινούργια νεόπλουτα κοινωνικά στρώματα,  άρχισαν να μπαίνουν και αυτά στην κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα της εποχής για να καρπωθούν μέρος της δύναμης και των προνομίων της..."

"Ο Κύκλος που κλέινει"

"...Ο Αριστείδης Κοντοδήμος, Υπουργός Δημοσίων έργων κορδώθηκε δίπλα του χαμογελώντας.

“Δεν νομίζω Διονύση να έχεις παράπονα ε ; και την προηγούμενη χρονιά είχες τον πρώτο λόγο στις υπογραφές μεγάλων έργων έτσι ;” του είπε γελαστά χαμηλώνοντας τη φωνή του για να αποφύγει τυχόν αδιάκριτους ωτακουστές.

“Όχι δεν είμαι αχάριστος Αριστείδη, άλλωστε η στήριξη που δίνω στον πρωθυπουργό ξέρεις ότι αποφέρει και σε σένα ασφάλεια στη θέση σου” του είπε ο Ναρσής καρφώνοντάς τον με ένα ανάλογο βλέμμα ντυμένο σε γιορτινό χαμόγελο..."

"Ο Κύκλος που κλείνει"

"...Όμως τα μάτια του Ναρσή άφησαν τις πολιτικές αναφορές και έπεσαν στην νεαρή γυναίκα που συνόδευε τον Υπουργό. Όμορφη, αισθησιακή με καρέ μαλλί σε χρώμα χάλκινο. Η ματιά του σαν εκείνη του αητού που εντοπίζει το θήραμά του από ψηλά. Εκείνη έστεκε δίπλα στον Αριστείδη Κοντοδήμο. Ήταν ψηλή και επιβλητική. Δεν την έλεγες λιγνή. Οι όμορφοι ώμοι της πρόβαλαν πλούσιοι, γυμνοί, λουσμένοι στα φώτα του σπιτιού μέσα από μια στράπλες βραδινή μαύρη τουαλέτα. Δυό ασημί λουρίδες στο σχέδιο της ζέβρας τυλίγονταν με λεπτή ομορφιά στο πλούσιο στήθος και στη μέση της. Ένα ψηλό σκίσιμο στα αριστερά αναδείκνυε τον  αισθησιακό μηρό της μέχρι ψηλά...

"Ο Κύκλος που κλείνει"

"...Ένα γυναικείο δαχτυλίδι με ένα μεγάλο κατακόκκινο ρουμπίνι στροβιλίζεται αργά στα χέρια της. Τώρα κρατά ένα λεπτά σκαλισμένο μενταγιόν παλιάς εποχής. Μια χρυσή αλυσίδα συγκρατεί ένα οβάλ κόσμημα που στο εξωτερικό του πάνω σε μια πορσελάνη είναι χαραγμένο ένα όμορφο κόκκινο τριαντάφυλλο. Το πρόσωπο της Θάλειας είναι φορτωμένο συναισθήματα. Τα χέρια της προσεκτικά ανοίγουν το μπροστινό μέρος του κοσμήματος. Στο εσωτερικό του, σαν ένας ολάκερος κρυφός κόσμος να έρχεται στο φως, μια παλιά φωτογραφία αιχμαλωτίζει τα μάτια της. Που να εκεί στο βάθος κάτω από τα πανέμορφα βλέφαρά της, υγραίνονται..."

"Ο Κύκλος που κλείνει"

“Παρακαλώ”

“Η Μαζαράκη είμαι, η συνάντηση θα γίνει απόψε το βράδυ”. 

Η φωνή της ακούστηκε στεγνή λες και δεν είχε την παραμικρή σχέση με την προηγούμενή της στο ίδιο γραφείο.

“Ξέρεις που ;”

“’Οχι”

“Θαυμάσια, προχωράμε, έχεις κάποιο πρόβλημα, κάτι να ρυθμιστεί ;”

“Την κάλυψή σας θέλω” .

“Μα την έχεις, οι κανόνες είναι γνωστοί σε όλους μας και σε μάς και σε σένα, κάτι άλλο ;”

“Όχι, θα σας ενημερώσω για την εξέλιξη”

“Καλή επιτυχία”

Ένα κοινωνικό αστυνομικό δράμα που εξελίσσεται στην Αθήνα του 1987

Διατίθεται στην Smashwords με τη μορφή e-book εδώ:

https://www.smashwords.com/books/view/1022933

Οδηγίες αγοράς εδώ:

https://idipoton.blogspot.com/p/e-book-smashwords.html

Προηγούμενη ανάρτηση εδώ:

"Ο κύκλος που κλείνει" Πρεμιέρα σε e-book

Θηβαϊκός τραγικός κύκλος. Ακροπατώντας στις αντιφάσεις των τραγικών

Σήμερα αγαπημένοι μου θα σας ξαναπάω στον μαγικό κόσμο της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Δεν θα συνεχίσω με στοιχεία μυθολογίας αυτή τη φορά αλλά θα πιάσουμε ένα άλλο διαφορετικό θέμα στο ίδιο κομμάτι.

Πριν ξεκινήσω την κύρια παρουσίαση του θέματος, θα κάνω μια εισαγωγή με τη διατύπωση ερώτησης:

Αλήθεια τι πιστεύουμε για όλα τα αυτά τα πρόσωπα που συναντάμε στους μεγάλους τραγικούς κύκλους της Ελληνικής μυθολογίας-ιστορίας; Υπήρξαν ποτέ ως ιστορικά πρόσωπα; Ο Αγαμέμνων, η Κλυταιμνήστρα, η Ηλέκτρα, ο Οιδίποδας, η Αντιγόνη, ο Άδραστος, ο Αμφιάραος, η Εριφύλλη, ο Πολυνείκης με τον Ετεοκλή. Ο Περσέας, η Ανδρομάχη, ο Έκτωρ, η Κασσάνδρα και τόσα μα τόσα όλα. Εντελώς συμπτωματικά έκανα τις αναφορές.

Οι μεγάλες ανασκαφές στον Ελλαδικό χώρο, που ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα, έσυραν την μεταφορά αυτών αλλά και άλλων ονομάτων από το χώρο του μύθου στο χώρο της επιστημονικής ιστορίας. Το να ανακαλύπτεις τον τάφο των Ατρειδών, του Αίγισθου, της Κλυταιμνήστρας, της Κασσάνδρας και άλλων προσώπων, αυτομάτως καθιστά αυτά τα πρόσωπα υπαρκτά.

"Οιδίποδας και Ιοκάστη" Ελαιογραφία του Alexandre Cabanel 1843

Ο Παυσανίας, ο γνωστός σε όλους μας ιστορικός περιηγητής, ταξίδεψε σε μέρη της Ελλάδας που είχαν πρωταγωνιστήσει σε σημαντικά γεγονότα κατά την αρχαιότητα και οι τόποι τους αποτελούν σημεία αναφοράς της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας. Βοιωτία, Θήβα, Αττική, Κορινθία, Άργος, Μυκήνες, Ολυμπία και μια σειρά από τους μεγάλους εκείνους τόπους πάνω στους οποίους γράφτηκε ιστορία χιλιετιών.

Ο μεγάλος αυτός ταξιδευτής, αποτύπωσε στα βιβλία του, το θρυλικό του έργο "Ελλάδος Περιήγησις" που σώζεται ατόφιο στις μέρες μας. Το έργο αυτό γράφτηκε σε ύστερα ιστορικά χρόνια, στον 2ο αιώνα μ.Χ. Στο υπέροχο ταξίδι του, έρχεσαι σε επαφή με όλα εκείνα τα μνημεία που είδε με τα μάτια του και τα καταγράφει αλλά και με εκείνα που του διηγήθηκαν ως προφορική λαϊκή παράδοση της εποχής. Το απίστευτο αυτό υλικό αποτέλεσε και αποτελεί οδηγό για τις ανασκαφές που ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα στην Ελληνική επικράτεια και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ανασκαφές που έδωσαν ιστορική υπόσταση σε πρόσωπα, μνημεία που κάποτε αποτελούσαν "μύθο" για μας. 

Όταν για παράδειγμα ο Παυσανίας, ο οποίος σημειωτέον δεν ήταν Έλληνας, (για να τον κατηγορήσει κάποιος για ...σωβινιστική διάθεση), αναφέρει ρητά ότι είδε:

Το σπίτι του βασιλιά Άδραστου στο Άργος, τον τάφο της μητέρας του Αμφιάραου επίσης στο Άργος, τον τάφο που μεταφέρθηκαν τα οστά του Έκτορα από την Τροία στη Θήβα, τον τάφο των Πολυνείκη και Ετεοκλή, των τραγικών παιδιών του Οιδίποδα, την κρήνη στην οποία ο Οιδίποδας σκότωσε τον πατέρα του το Λάιο έξω από τη Θήβα. τότε αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι όσα πρόσωπα θεωρούσαμε "μυθικά" έχουν ιστορική υπόσταση. 

Ο Οιδίποδας στον Κολωνό διώχνει τον γιο του Πολυνείκη ο οποίος έχει προστρέξει να του ζητήσει τη στήριξή του στην εκστρατεία του στη Θήβα. Δίπλα του οι αδελφές του, Αντιγόνη και Ισμήνη.
Ελαιογραφία του Jean Antoine Giroust το 1788

Ο Θηβαϊκός τραγικός κύκλος

Τα γεγονότα που αναφέρονται στον Θηβαϊκό τραγικό κύκλο αποτελούν τον πρώτο από τους δύο μεγάλους ανάλογους κύκλους της Ελληνικής αρχαίας ιστορίας. Ο δεύτερος αφορά των κύκλο των Ατρειδών και τις Μυκήνες. Αντικείμενό μου σ' αυτήν την ανάρτηση είναι ο πρώτος κύκλος, για τον οποίο θέλω να πούμε κάποια πράγματα. Τον λόγο θα τον αφήσω για το τέλος.

Τα τραγικά γεγονότα στη Θήβα την εφτάπυλη, την πόλη που ίδρυσε ο Κάδμος απ τη Φοινίκη, γιος του Αγήνορα και της Τηλεφάεσσας, αναφέρονται στην θρυλική κατάρα των Θεών στον οίκο των Λαβδακιδών. 

Πιο συγκεκριμένα αφορούν την οργή αλλά και την κατάρα των Θεών στον βασιλιά Λάιο, γιο του Λάβδακου, ο οποίος παρέσυρε ερωτικά τον Χρύσιππο, γιο του Πέλοπα της Πελοποννήσου, ετεροθαλή αδελφό του Ατρέα και του Θυέστη και τον οδήγησε σε τραγική αυτοκτονία. Τόσο ο πατέρας του θύματος όσο, κύρια, η Ήρα, συντηρητική Θεά, κατά της ομοφυλοφιλίας που πλήττει το θεσμό του γάμου, έριξε μεγάλο ανάθεμα στον Λάιο και στη γενιά του. 

Ο Οιδίποδας καταριέται τον Πολυνείκη, Πίνακας του John Perry, 1826

Τα όσα ακολούθησαν είναι γνωστά σε έναν ανελέητο τραγικό κύκλο ανόσιων πράξεων, αίματος και θανάτου που αγκαλιάζει ολάκερη τη γενιά των απογόνων του Λάιου. 

Η Βιβλιογραφία που καλύπτει τον Θηβαϊκό κύκλο

Ένα βασικό ερώτημα που θα κάνει κάποιος είναι ποιες είναι οι πηγές από τις οποίες έχουμε πρόσβαση στα γεγονότα. Με λίγα λόγια ποια είναι η βιβλιογραφία.

Θα κάνουμε εδώ έναν διαχωρισμό. Έναν διαχωρισμό που, είναι και σημαντικός αλλά και κρίσιμος για να φτάσουμε στον ...τίτλο της ανάρτησής μου.

Οι πηγές και η σχετική βιβλιογραφία είναι δύο κατηγοριών:

1. Οι ιστορικές και μυθολογικές πηγές, και
2. Οι τραγικοί ποιητές 

Στην βιβλιογραφία των πρώτων θα αναφέρουμε:

1. Το μεγάλο έργο του Παυσανία "Ελλάδος περιήγησις" με τις αναφορές του και τις προσωπικές του ταξιδιωτικές εμπειρίες
2. Την Ελληνική μυθολογική παράδοση όπως έρχεται στις μέρες μας βιβλιογραφικά μέσα από μια πανσπερμία έργων. Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο "Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία" του Γάλλου μελετητή Ζαν Ρισπέν
3. Την "Βιβλιοθήκη" του ιστορικού Απολλόδωρου
4. Το μεγάλο έργο του Ηρόδοτου πάνω στην ιστορία

Στην βιβλιογραφία των τραγικών ποιητών και δραματουργών:

1. Αισχύλου τραγωδία "Επτά επί Θήβαις"
2. Σοφοκλή τραγωδία "Αντιγόνη"
3. Σοφοκλή τραγωδία "Οιδίπους τύραννος"
4. Σοφοκλή τραγωδία "Οιδίπους επί Κολωνώ"
5. Ευρυπίδη τραγωδία "Φοίνισσαι"
6. Ευρυπίδη τραγωδια "Ικέτιδες"

Επίσης το μεγάλο έπος "Θηβαίς", ένα θρυλικό έργο 7000 στίχων, το οποίο δεν έχει διασωθεί παρά μονάχα σε λίγα αποσπάσματα και υπάρχουν διχογνωμίες για τον συγγραφέα του. Η επικρατέστερη εκδοχή κατοχυρώνει το έργο στον Όμηρο.

Στα παραπάνω γνωστά κλασικά έργα των Ελλήνων τραγικών της αρχαιότητας θα προσθέσουμε το έπος "Θηβαίς" του Λατίνου ποιητή Στάτιου (Πούμπλιος Παπίνιος Στάτιος 90 μ.Χ.)

Αυτή είναι η βασική βιβλιογραφία από την οποία αντλούμε στοιχεία για τον Θηβαϊκό τραγικό κύκλο.

Πολυνείκης και Ετεοκλής στην πρώτη τους σύγκρουση λόγων πριν τη μεγάλη μάχη, Ελαιογραφία του Τζιοβάνι Σιλβάνι)

Η Συμπύκνωση του χρόνου στους τραγικούς

Ακολουθώντας την χρονική εξέλιξη των γεγονότων έχουμε την παραίτηση του Οιδίποδα από το θρόνο της Θήβας αμέσως μετά την αποκάλυψη της τραγικής του αλήθειας. Άμεσα έχουμε τη σύγκρουσή με τα παιδιά του καθώς αυτά τον κρατούν αποκλεισμένο και τυφλό στα δώματα του παλατιού και την κατάρα του να μοιράσουν το θρόνο της πόλης με αίμα.

Τα δύο αδέλφια συμφωνούν να εναλλάσσονται στην βασιλεία κάθε χρόνο και ξεκινά ο πρωτότοκος Ετεοκλής. Ο Πολυνείκης φεύγει για να επανέλθει ένα ακριβώς χρόνο μετά. Εκεί θα συγκρουστεί με τον αδελφό του, ο οποίος αναιρεί την υπόσχεσή του και διώχνει τον αδελφό του, ο οποίος αναγκαστικά φεύγει εξόριστος απ τη Θήβα. Ο Πολυνείκης θα καταφύγει πορευόμενος στο Άργος, όπου, μετά από μεγάλη σειρά γεγονότων, θα φιλοξενηθεί από τον βασιλιά Άδραστο. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο Άδραστος τον κάνει γαμπρό του, παντρεύοντάς τον με την κόρη του Αργεία. Σε ένα χρόνο θα γεννηθεί ο Θέρσανδρος, ο μοναχογιός τους. Ο βασιλιάς Άδραστος συμφωνεί να βοηθήσει το γαμπρό του να επιστρέψει στη Θήβα να διεκδικήσει τον χαμένο του θρόνο. Έτσι ξεκινά η προετοιμασία της θρυλικής εκστρατείας των "Επτά επί Θήβαις", των επτά πολέμαρχων των Δαναών, (συμμαχία με επίκεντρο το Άργος), κατά της Θήβας.

Το χρονικό αυτό διάστημα τουλάχιστον δύο ετών, κατ' ουσίαν "παραγράφεται" στους τραγικούς δημιουργούς καθώς ο Σοφοκλής θα παρουσιάσει τον Πολυνείκη να επισκέπτεται τον πατέρα του στον Κολωνό της Αθήνας, για να του ζητήσει στήριξη στην εκστρατεία του. Ο Οιδίποδας έχει αυτοεξοριστεί στον Κολωνό με την Αντιγόνη για να περάσει εκεί τα έσχατα χρόνια της ζωής του. Έτσι ο χρόνος συμπυκνώνεται αφηγηματικά καθώς ο αναγνώστης νομίζει ότι η επίσκεψη αυτή γίνεται αμέσως μετά τη φυγή του Πολυνείκη από τη Θήβα.

Οιδίποδας και Αντιγόνη στο δρόμο της εξορίας, έργο του Joseph Koch, 1797

 

H αμέσως επόμενη συμπύκνωση χρόνου αναφέρεται στην εκστρατεία των Επτά στη Θήβα. Ο αναγνώστης των τραγωδιών, βιώνει την εντύπωση ότι αυτή γίνεται αμέσως μετά τη φυγή του Πολυνείκη από τη γη του. 

Στην πραγματικότητα, η εκστρατεία αυτή θα γίνει περίπου δέκα χρόνια αργότερα. Τα δύο αδέλφια έχουν παντρευτεί και έχουν από δύο γιους. Ο Πολυνείκης τον Θέρσανδρο και ο Ετεοκλής τον Λαοδάμαντα. Τα δύο αυτά πρόσωπα είναι απόλυτα "άφαντα" στα έργα των τραγικών. Θα εμφανιστούν ιστορικά στον δεύτερο Θηβαϊκό κύκλο, στην εκστρατεία των "Επιγόνων", όπου θα τεθούν αντίμαχοι τα παιδιά των πρώτων αντιπάλων.

Η προσέγγιση των αντιφάσεων στην πλοκή

Θα προχωρήσω τώρα σταδιακά σε ανίχνευση των αντιφάσεων που παρατηρούμε στους ιστορικούς μύθους ανάλογα με τα έργα των τραγικών.

Ιοκάστη: 

Η Ιοκάστη, αποτελεί κύριο πρόσωπο στον Θηβαϊκό τραγικό κύκλο. Το όνομά της σύνθετο από τις λέξεις "ίον" και "κάζω" (στολίζω) προσεγγίζει την έννοια "Όμορφη σαν μενεξές". Κόρη του Μενοικέα, αδελφή του Κρέοντα, γυναίκα του Λάιου, μητέρα του Οιδίποδα και παράλληλα σύζυγός του.

Η αντίφαση που παρατηρούμε αφορά τον θάνατό της. Στον "Οιδίποδα τύραννο" του Σοφοκλή, η Ιοκάστη, η τραγική αυτή γυναίκα, θα αυτοκτονήσει μόλις μάθει την τραγική της πραγματικότητα. Μόλις δηλαδή ο μάντης Τειρεσίας πληροφορεί τον Οιδίποδα για την πραγματική του ιστορία, στην οποία η Ιοκάστη εκτός από σύζυγος είναι και η πραγματική του μητέρα.

Στις "Φοίνισσες" του Ευρυπίδη, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η Ιοκάστη θα αυτοκτονήσει μπροστά στα δύο της παιδιά, τον Πολυνείκη και Ετεοκλή, λίγο μετά την θανάσιμη μονομαχία τους έξω από τις πύλες της Θήβας. 

Οιδίπους και Αντιγόνη, Γλυπτό του Γιαννούλη Χαλεπά, 1930

Ισμήνη: 

Η δεύτερη κόρη του Οιδίποδα και της Ιοκάστης. Το αμέσως επόμενο πρόσωπο, στο οποίο έχουμε σοβαρές αντιφάσεις. Σύμφωνα πάντα με τους τραγικούς και συγκεκριμένα με τον Σοφοκλή στην "Αντιγόνη", η Ισμήνη παραμένει κοντά στην αδελφή της, αμέσως μετά τα τραγικά γεγονότα του θανάτου των αδελφών τους. Μάλιστα προσπαθεί να σταθεί συμπαραστάτρια στην Αντιγόνη όταν η τελευταία ρίχνεται στην σπηλιά με την απόφαση του Κρέοντα που την καταδίκασε γιατί απέδωσε, παρά τη διαταγή του, νεκρικές τιμές στον Πολυνείκη.

Οι ιστορικές όμως αναφορές είναι εντελώς διαφορετικές για την Ισμήνη. Και μάλιστα τραγικές ως προς την τύχη της. Είχε ερωτικό δεσμό με τον Περικλύμενο, Θηβαίο πολέμαρχο, (γιο της Χλωρίδας και του Ποσειδώνα λέγανε). Ήταν ακόμα και Ιέρεια στον ναό της Αθηνάς στη Θήβα. Τη μέρα της μεγάλης μάχης μπροστά στα τείχη της πόλης από την επίθεση των "Επτά", η Ισμήνη κάποια στιγμή ήταν σε ερωτικές περιπτύξεις με τον αγαπημένο της μέσα στον ναό. Ο μύθος αναφέρει ότι η θεά Αθηνά την είδε, εξεμάνη και οδήγησε τον προστατευόμενό της τον Αιτωλο Τυδέα, πολέμαρχο των Αργιτών μέσα στο ναό. Ο Περιλύμενος την εγκατέλειψε ελεεινά στα χέρια του μανιασμένου Τυδέα, ο οποίος και την σκότωσε.

Ο Παυσανίας, στις περιηγήσεις του, (Βοιωτικά), αναφέρει ότι βρήκε την κρήνη στην οποία και έχει ταφεί.

Αντιγόνη:

Και για την πρώτη θυγατέρα του Οιδίποδα έχουμε σοβαρή αντίφαση μεταξύ Σοφοκλή και Ευρυπίδη.

Ο μεν πρώτος "οδηγεί" την Αντιγόνη, πρώτα στον Κολωνό, να συνοδέψει τον πατέρα της ως ικέτη στην Αθήνα του Θησέα και μετά τον θάνατό του επιστρέφει στη Θήβα, πριν τα γεγονότα της αλληλοσφαγής των αδελφών της. Γεγονός που αποτελεί και την πιο αληθινή ιστορική προσέγγιση.

Ο Ευρυπίδης την έχει παρούσα στην θανάσιμη μονομαχία των αδελφών της, στις Ήλεκτρες πύλες της Θήβας, μαζί με τη μητέρα της. Και ύστερα ακολουθεί τον πατέρα της στον Κολωνό μετά την απόφαση του Κρέοντα. Ο Ευρυπίδης, με λίγα λόγια, στις "Φοίνισσες" αγνοεί εντελώς το θάνατο της Αντιγόνης.

Η Αντιγόνη τιμά τον Πολυνείκη. Ελαιογραφία του Jules Eugene Lenepveu, 1835

Οιδίποδας:

Η βασική αντίφαση που συναντάμε ανάμεσα στους τραγικούς Σοφοκλή-Ευρυπίδη όσον αφορά τον Οιδίποδα, έχει να κάνει με την στιγμή του θανάτου του.

Κατά τον Σοφοκλή στο "Οιδίπους επί Κολωνώ", ο τραγικός βασιλιάς της Θήβας θα έρθει ικέτης στην Αθήνα, στο ιερό άλσος του Ιππίου Κολωνού, των Ευμενίδων. Εκεί θα πεθάνει, πριν την θανάσιμη σύγκρουση των δύο γιων του. Μάλιστα ο Πολυνείκης, θα τον επισκεφτεί προσπαθώντας να τον πείσει να τον ακολουθήσει στην εκστρατεία του αλλά ο πατέρας του θα τον καταραστεί για τρίτη και ολική φορά.

Στον Ευρυπίδη, στις "Φοίνισσες" ο Οιδίποδας θα είναι στη Θήβα όταν γίνει η μεγάλη επίθεση των "Επτά" στην πόλη, θα πληροφορηθεί το θάνατο των παιδιών και της γυναίκας-μάνας του και ύστερα θα αποχωρήσει για την Αθήνα.

Ετεοκλής-Πολυνείκης:

Μια ακόμα αντίφαση θα έχουμε και εδώ ανάμεσα στους δύο κορυφαίους τραγικούς. Δευτερεύουσας πλην όμως ουσιαστικής. Αφορά την ηλικία των παιδιών του Οιδίποδα.

Ενώ, στην ιστορία, ρητά ο Ετεοκλής είναι ο πρωτότοκος, για αυτό και αναλαμβάνει πρώτος το θρόνο της πόλης μετά την αποχώρηση του πατέρα του, ο Σοφοκλής, στον "Οιδίπους επί  Κολωνώ", εμφανίζει τον Οιδίποδα να κατηγορεί τον Πολυνείκη και να θεωρεί ότι έχει ήδη κυβερνήσει στην πόλη, γεγονός μη αληθές. Προφανώς ο Σοφοκλής, για δικούς του λόγους πλοκής, θέλει να εμφανίσει φαυλότερο τον Πολυνείκη για να δικαιολογήσει την οξύτατη οργή του πατέρα του επάνω του.

Θεά Αθηνά, Κάδμος και Σπαρτοί, έργο του Jacob Jordaens

Συμπέρασμα

Για δικούς τους λόγους πλοκής, οι αρχαίοι τραγικοί, παρουσίασαν πολλές φορές αντιφατικά και αλληλοσυγκρουόμενα μεταξύ τους στοιχεία σχετικά με τα γεγονότα του Θηβαϊκού τραγικού κύκλου. Ένας μελετητής των γεγονότων οφείλει να τα λάβει υπ' όψη του στις προσεγγίσεις που θα κάνει.

Τι ετοιμάζω:

Φίλες και φίλοι, έχω την τιμή να μοιραστώ μαζί σας μια σκέψη για μια δημιουργία. Αφορά το γράψιμο ενός μυθιστορήματος, που πιθανά θα πάρει τη μορφή βιβλίων, (Διλογία ή τριλογία). Ένα μυθιστόρημα που θα αφορά έναν πολύ μεγάλο μυθολογικό-ιστορικό κύκλο. Θα ξεκινά από την ίδρυση της Θήβας, (Το πρώτο βασιλικό ζευγάρι: Κάδμος και Αρμονία), θα πορεύεται στην ιστορία της πόλης. Θα περνάει μέσα από τα τραγικά γεγονότα που έχουν να κάνουν με την κατάρα του οίκου του Οιδίποδα. Την εκστρατεία των "Επτά" πολέμαρχων του Άργους και των συμμάχων του κατά της Θήβας, τα όσα ακολούθησαν. Η σκέψη μου για το δεύτερο βιβλίο θα έχει τη συνέχειά του με την εκστρατεία των αποκαλούμενων "Επιγόνων" στη Θήβα. Και θα συνεχίσουν τον κύκλο τους σε άλλα γεγονότα που θα σας παρουσιάσω σε επόμενη ανάρτηση πιο αναλυτικά και συγκροτημένα για να διαμορφώσετε μια εικόνα.

Οι ήρωες-πρωταγωνιστές αυτού του μυθιστορήματος, θα είναι τα ιστορικά και μυθολογικά πρόσωπα που αναφέρονται στα πραγματικά γεγονότα. Η πλοκή, η αφήγηση και τα δραματοποιημένα στοιχεία, θα έχουν την μορφή ενός κλασικού ιστορικού μυθιστορήματος σε εκείνη την εποχή.

Είναι μια προσπάθεια εξαιρετικά τολμηρή, πολύ δύσκολη, έστω πειραματική. Για αυτό, όλον αυτόν τον καιρό, μελετώ, διαβάζω, γράφω, σημειώνω καθώς πρέπει το ιστορικό υλικό να συγκεντρωθεί και να μπει σε μια αφηγηματική σεναριακή σειρά. Το έργο έχει ήδη ξεκινήσει, βρίσκεται σε προχωρημένη ήδη μορφή σε ένα υλικό ήδη 200 σελίδων. 

Αν με ρωτήσετε το λόγο που το κάνω όλο αυτό, η πρώτη μου απάντηση θα είναι: το κάνω για μένα! Για να αφεθώ εγώ σε ένα τέτοιο έργο όπως θα ήθελα να το έχω στην σύγχρονη λογοτεχνία. Είναι κρίμα πραγματικά τέτοιο συγκλονιστικό δραματικό υλικό να παραμένει αραχνιασμένο, ξεχασμένο, υποτιμημένο, σε μια ύλη αυστηρά εκπαιδευτική και να μην έχει γίνει κτήμα ολάκερου του λαού μας, ως κομμάτι της ιστορίας και της παράδοσής του.

Θα έχω την ευκαιρία, σε επόμενες αναρτήσεις να μιλήσουμε διεξοδικότερα πάνω σ' αυτό.

Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας.

Οιδίποδας και Σφίγγα. Αττική μελανόμορφη λήκυθος, 480 π.Χ.