Κοκκινιά, Πλατεία Οσίας Ξένης, Μάντρα Κοκκινιάς, Καμμένα, Κερατσίνι, Άγιος Γεώργιος, Ευγένεια, Ταμπούρια, Χαραυγή, Τσιμεντάδικο, Ανάσταση, Ηλεκτρική, Δραπετσώνα, Λιπάσματα
Ένα οδοιπορικό στην ιστορία. Ένα ταξίδι αναφοράς και απότισης μνήμης στις πιο "βαριές" γειτονιές της ιστορίας του Λαού μας. Εκεί που, σε κάθε βήμα και στενό, κάθε ρούγα και πλατεία, παραμονεύει η ελπίδα με την απελπισία, ο θάνατος με τη ζωή. Το φως με το σκοτάδι. Ο ήλιος με τη σκόνη. Τα λουλούδια με το δηλητήριο.
Εκεί που η Γη είναι ποτισμένη με ιδρώτα, αίμα, θυσία, προσφορά, μόχθο και δημιουργία.
Γειτονιές και σοκάκια που έγιναν μύλος και ζυμάρι για να μπουν στο καμίνι της ταξικής πάλης και να αυγατίσουν τα αμύθητα κέρδη "πατριωτών" βιομηχάνων, ξενόδουλων εφοπλιστών, εμπόρων ονείρων και σάρκας.
Εκεί που στήθηκαν στις μάντρες κορμιά, σοκάκια ποτίστηκαν με αίμα, παράγκες ξεριζώθηκαν με τη βία, εργάτες δολοφονήθηκαν σε στέρνες με οξύ και σκαλωσιές του τρόμου.
Ένα οδοιπορικό που το χρωστούσα χρόνια στον εαυτό μου αλλά και σε εμβληματικά πρόσωπα της ζωής μου.
Στον πατέρα μου, που έφτασε να γίνει Εργοδηγός στα Λιπάσματα δουλεύοντας εκεί 32 χρόνια. Στην αδελφή μου που από το 1927 έζησε τη φλόγα των λαϊκών γειτονιών του Πειραιά, μέλος στην ΕΠΟΝ. Στην μητέρα μου που εκείνη ακούμπησε τις ελπίδες της στα σοκάκια της Δραπετσώνας καρτερώντας τον αγαπημένο της στην φτωχική καμαρούλα στην Ευγένεια.
Σημείο αναφοράς μιας ολάκερης ζωής 32 χρόνων, το πιο ιστορικό εργοστάσιο της Ελλάδας.
Τα ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ στην ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ
 |
| Δραπετσώνα 1937 |
Μια Συνοικία γεννιέται στο λυκαυγές του 20ου αιώνα
Στα 1880, στο άκρο αυτό του Πειραιά, όριο έστεκε ο πρόδομος ναός του Αγίου Διονυσίου. Ακριβώς στο μέρος που είναι και σήμερα. Από τότε τα όρια του Πειραιά απλώθηκαν στα Δυτικά.
Η Βιομηχανική ανάπτυξη τις εποχής, το λιμάνι, μεγάλωσαν τα όρια της πόλης. Έτσι γεννήθηκε η ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ, τα Σφαγεία, ο όρμος των Φωρών.
Το 1909 η οικογένεια Κανελλόπουλου ιδρύει τα Λιπάσματα:
"Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων"
 |
| Η Πρώτη άδεια Οικοδομής των Λιπασμάτων |
Το 1880 οι ΑΔΕΛΦΟΙ ΖΑΒΟΓΙΑΝΝΗ ιδρύουν το ατμοκίνητο ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ Βόρεια του όρμου των Φωκών. Ακολουθούν μια σειρά από εργοστάσια βαριάς βιομηχανίας:
1894: ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ Γ. ΣΑΡΑΪΝΤΑΡΗ
1897: ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ και ΞΕΝΟΥ
1904: ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟ ΜΙΧΑΛΙΝΟΥ
1906: Το μεγάλο ΤΣΙΜΕΝΤΑΔΙΚΟ ΗΡΑΚΛΗΣ, αρχικά ως ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΕΙΟ ΖΑΒΟΓΙΑΝΝΗ-ΖΑΜΑΝΗ και ΣΙΑ και επίσης το ΝΑΥΠΗΓΕΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΑΕ
Η Αρχή του 20ου αιώνα βρίσκει την Δραπετσώνα ως ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της Ελλάδας. Επίσης ως ένα από τα εν δυνάμει πιο ταξικά εργατικά προάστεια στα οποία το ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ αρχίζει και αναπτύσσεται ραγδαία με την άμεση επιρροή του ΚΚΕ.
Πηγή Υλικού εδώ:
Περπατώντας στη Δραπετσώνα του Μεσοπολέμου
Πηγή Υλικού εδώ:
Περπατώντας στη Δραπετσώνα του Μεσοπολέμου
Η Κοινωνική και ταξική συγκρότηση της Δραπετσώνας
Τα εργοστάσια ζητούσαν χέρια. Και μάλιστα σε εξεφτελιστικές συνθήκες για την εποχή. Έτσι ένα μεγάλο μέρος εργατών άρχισαν να κατοικούν στην Δραπετσώνα και δημιουργήθηκαν τα πρώτα ΠΑΡΑΠΗΓΜΑΤΑ, τα οποία και αποτέλεσαν ιστορικό σημείο αναφοράς για την περιοχή.
Πάτωμα από ...χώμα, σκεπή από τενεκέδες, ανύπαρκτα δίκτυα νερού. Δημόσια υγεία στα πλαίσια του θανάτου. Εσωτερικοί μετανάστες από την ενδοχώρα της Αττικής, από την Πελοπόννησο και τα νησιά ήταν οι πρώτοι εργάτες στην Δραπετσώνα.
Από το 1914 και φυσικά αμέσως μετά το 1922 χιλιάδες πρόσφυγες κατακλύζουν τον Πειραιά δημιουργώντας ένα ακόμα εξαθλιωμένο προλεταριάτο έτοιμο να πιάσει δουλειά σε απάνθρωπες συνθήκες στις φάμπρικες της Δραπετσώνας. Οι πρόσφυγες της Δραπετσώνας δημιούργησαν πολύ αργότερα την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων αλλά ήταν "αόρατοι" για το επίσημο κράτος.
Η Αιματηρή καταστολή του 1923
Στην κυβέρνηση βρίσκεται η επαναστατική επιτροπή ΠΛΑΣΤΗΡΑ-ΓΟΝΑΤΑ με πρωθυπουργό τον δεύτερο. Η Οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα οξύτατης κρίσης και η κυβέρνηση ταυτίζεται με την άγρια επίθεσης της εργοδοσίας στα εργατικά δικαιώματα.
Υπουργός Οικονομικών ο ....ιδιοκτήτης της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ, Ανδρέας Χατζηκυριάκος (!), πρόεδρος του ΣΕΒ. Το καλοκαίρι βρίσκει τους εργάτες στο δρόμο σε μια πορεία σύγκρουσης καθώς η κυβέρνηση αναιρεί ένα προς ένα τα όσα εργατικά δικαιώματα υπήρχαν. Τον Αύγουστο μία από τις μεγαλύτερες ΑΠΕΡΓΙΕΣ στην Ελλάδα εξαπλώνεται σε ολάκερο τον Πειραιά και προχωρά ακάθεκτη στην Αθήνα. Η Κυβέρνηση έντρομη προχωρά σε αναγκαστικά μέτρα διάλυσης των συνδικάτων Ο υπουργός εσωτερικών Γ. Παπανδρέου (Ναι, καλά διαβάσατε ο γέρος της ....δημοκρατίας αλλά και αιμοβόρος διώκτης της εργατιάς) προειδοποιεί τους εργάτες με αιματοκύλισμα και στις 20-23 Αυγούστου, στρατός και δυνάμεις καταστολής επιτίθενται στους απεργούς. Το αποτέλεσμα είναι καταστροφή:
11 εργάτες νεκροί, 100 τραυματίες και 500 συλληφθέντες, ανάμεσά τους εργάτριες πολλές.
 |
| Ο Λογοκριμένος "ΡΙΖΟΣ" της 23/8 |
Πλήρη εξιστόρηση της μεγάλης αυτής Απεργίας εδώ:
Ημεροδρόμος: Η Μεγάλης καταστολή της απεργίας των εργατών του Πειραιά
Το 1944 οι Γερμανοί είχαν πάρει την κάτω βόλτα. Ο Κόκκινος στρατός προέλαυνε ακάθεκτος προς το Βερολίνο και οι Αγγλο-Αμερικάνοι έτρεχαν ασθμαίνοντες να προλάβουν να διασώσουν τις ζώνες επιρροής τους. Στο μεταξύ η επιλογή τους ήταν η ολική καταστροφή εμπορικών στόχων για να δώσουν business στις επιχειρήσεις τους όταν ανελάμβαναν το ...Θεάρεστο έργο της αναστήλωσης μετά τον πόλεμο. Το κλασικό σχέδιο ....Μάρσαλ που βιώσαμε και εμείς. Ο Πειραιάς λοιπόν και τα εργοστάσια με το λιμάνι ήταν υποψήφιοι "πελάτες" για business αμέσως μετά τον πόλεμο.
Κρατώ εδώ την περιγραφή του πατέρα μου, όπως μου την μετέφερε. Εκείνη τη μέρα είχε βάρδια πρωί στα Λιπάσματα. Η Πρωινή βάρδια ήταν 7-3 μμ. Κάποια στιγμή ήχησαν ανατριχιαστικά οι σειρήνες σε ολάκερο τον Πειραιά και στα Λιπασματα. Οι Γερμανοί ενημέρωσαν ότι επίκειται μαζικός βομβαρδισμός. Φυσικά εκείνοι είχαν τα καταφύγιά τους όπως και την ισχυρότατη αντιαεροπορική τους άμυνα. Οι εργάτες έψαχναν μέρη να κρυφτούν στις καταπακτές και στα υπόγεια. Αλίμονο όμως.
Ο Βομβαρδισμός ήταν σε τρία κύματα, από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα. Τα χτυπήματα ήταν παντελώς τυφλά και οι βόμβες έπεφταν μέσα στην πόλη, στα σχολεία, στον σιδηροδρομικό σταθμό, στα σπίτια, στις συνοικίες, στο εργοστάσιο, ακόμα και στο νεκροταφείο όπου οι νεκροί της μέρας θάβονταν αγκαλιά με τους υπάρχοντες τάφους.
Στο εργοστάσιο έπεσαν αρκετές βόμβες και ο πατέρας μου περιέγραφε τον τρόμο και την οδύνη. Νεκρά σώματα εργατών κοίτονταν παντού, ακόμα και κρεμασμένα στις σκαλωσιές των υποστέγων. Καταστροφή και θάνατος.
Αποτέλεσμα: 5.500 Πειραιώτες βρήκαν τραγικό θάνατο (!!!) σε μια μονάχα μέρα. 8 Γερμανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν (!!!). Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Γερμανών έμειναν άθικτες ενώ ο λαός του Πειραιά βούλιαξε στην οδύνη και τον θάνατο. Εκατοντάδες οικογένειες πήραν το δρόμο άστεγοι πρόσφυγες για την Αθήνα να σωθούν απ τη μανία.
Στο νεκροταφείο της Ανάστασης θάφτηκαν 492 άνθρωποι. Τόσοι μόνο χώρεσαν. Οι άλλοι, σε άλλα μέρη της Αθήνας. Ήταν μια καθαρή δολοφονία άσκοπη. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο λαός του Πειραιά υποδέχτηκε τα αεροπλάνα με το ανέμισμα λευκών μαντηλιών.
Η Δραπετσώνα συγκροτείται κοινωνικά-Οι συνθήκες ζωής
Οι προηγούμενες εξελίξεις οδήγησαν σε μεγάλη πληθυσμιακή άνοδο την Δραπετσώνα. Το 1928 στην ΑΠΟΓΡΑΦΗ έδωσε 36.485 κατοίκους σε ΕΠΤΑ επιμέρους ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ:
- Βούρλα (Μιλάω παρακάτω)
- Καλοκαιρινό: Ήταν γειτονιά από νησιώτες από τη Σύμη και τα Δωδεκάνησα, φυγάδες λόγω της Ιταλικής κατοχής. Ήταν η καλύτερη γειτονιά από τις υπόλοιπες. Δούλευαν είτε στο λιμάνι είτε στα εργοστάσια λιγότεροι.
- Λιπάσματα (Μιλάω παρακάτω
- Νεκροταφείο Ανάστασης: Η συνοικία ξεκινούσε μετά την Πυριτιδαποθήκη προς το νεκροταφείο και αποτελούνταν από 500 ξύλινες παράγκες στις οποίες έμεναν γύρω στους 2000 κατοίκους.
- Πυριτιδαποθήκη: Η Οδός Αναπαύσεως, βασική οδός από το 1928, ένωνε Δραπετσώνα-Ευγένεια-Κερατσίνι. Πριν το νεκροταφείο, ήταν η ΠΥΡΙΤΙΔΑΠΟΘΗΚΗ, στρατιωτική εγκατάσταση με φρουρά. Στον έναν της τοίχο χτίστηκαν τα παραπήγματα των προσφύγων. και από τις αρχές του 1923 η "Αλληλοβοήθεια" ήταν η ψυχή τους.
- Σφαγεία: Η μικρότερη συνοικία της Δραπετσώνας. Αναπτύχθηκε κύρια μετά το 1940. Παράγκες με μικρές αυλές μέσα στη σκόνη και την δυσοσμία των εργοστασίων. Τα τελευταία σπίτια της κατεδαφίστηκαν επί χούντας στο τέλος του 1970 με αναγκαστική μεταφορά των κατοίκων.
- Δραπετσώνα: Η πιο μαζική σε πληθυσμό. Κύριες γειτονιές είχε την Κρεμμυδαρού, το Καστράκι και τον Άγιο Φανούριο. Η Εικόνα της το 1931 αποτύπωνε την πλήρη εξαθλίωση. Από το 1922 μέχρι το 1931 οι κάτοικοι έμεναν σε τσαντίρια, που μετατράπηκαν σε παράγκες.
Από το σύνολο των κατοίκων της απογραφής, οι 25.643, δηλαδή το 70% ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες. Οι συνθήκες ζωής της περιοχής ήταν τρισάθλιες και άκρως επικίνδυνες για την υγεία των κατοίκων. Χιλιάδες άνθρωποι ζούσαν σε παράγκες για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι το 1961. Στις γειτονιές της Δραπετσώνας δεν υπήρχαν τουαλέτες και οι ανάγκες καλύπτονταν σε κοινόβιες άθλιες εγκαταστάσεις. Νερό δεν υπήρχε. Ο Δήμος Πειραιά άνοιξε 2-3 πηγάδια και οι κάτοικοι έπαιρναν νερό από τον Πόρο. Βρύσες στην περιοχή λειτούργησαν μετά το 1940 (!!!).
Τα Δημόσια ΠΟΡΝΕΙΑ της ΒΟΥΡΛΑΣ
 |
| Η Συνοικία "Βούρλα" στη Δραπετσώνα |
Τα ΒΟΥΡΛΑ ήταν Συνοικία της ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ, στην οποία ο Δήμος Πειραιά και το κράτος συγκρότησε τον "ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ", με λίγα λόγια ένα κρατικό Πορνείο (!).
Εκεί λειτουργούσαν τα πορνεία, το "θεραπευτήριο" καθώς και το φυλάκιο της Αστυνομίας και της στρατιωτικής φρουράς. Το οικοδομικό τετράγωνο ήταν χτισμένο εν είδη ΓΚΕΤΟ μέσα σε ψηλή μάντρα. Εκεί οι έγκλειστες γυναίκες τελούσαν σε καθεστώς ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ και πλήρους εξάρτησης από τον Δήμο Πειραιά.
Ο Λαός της Δραπετσώνας αγκάλιασε τις γυναίκες αυτές, στάθηκε δίπλα τους και μάλιστα εκεί, στους τεκέδες της περιοχής άνθισε το ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ με τεράστια ονόματα:
ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ, ΑΝΕΣΤΗΣ ΔΕΛΙΑΣ, ΣΤΡΑΤΟΣ ΠΑΓΙΟΥΜΤΖΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΤΗΣ.
 |
| Εικόνα από τα πορνεία της Βούρλας |
ΤΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ-Ο ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ
 |
| Ο Συνοικισμός των υπαλλήλων στα Λιπάσματα |
Μετά την ίδρυση του εργοστασίου, το 1910 ο ΛΕΟΝΤΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ, μέτοχος της εταιρείας ξεκίνησε την κατασκευή ενός μικρού οικισμού για 325 άτομα. Προορίζονταν για υπάλληλους της εταιρείας δηλαδή για μικρομεσαία στελέχη. Στην αρχή πλήρωναν συμβολικά ένα ενοίκιο ενώ αργότερα ήταν δωρεάν. Ο Οικισμός αναπτύχθηκε έντονα μέχρι το 1935. Τα σπίτια πλαισιώθηκαν από ποδοσφαιρικό γήπεδο καθώς και κοινά λουτρά.
Ο Συνοικισμός αυτός κράτησε μέχρι την δεκαετία του 1960 και σταδιακά άρχισε να κατεδαφίζεται από την ιδιοκτησία Μποδοσάκη.
Πλήρη Στοιχεία για τον συνοικισμό μπορείτε να διαβάσετε εδώ:
 |
| Τα Προσφυγικά στην Δραπετσώνα |
ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ
 |
| Το εργοστάσιο σε πλήρη άνθηση |
Μια προσεκτική σύγκριση αυτής της φωτογραφίας με τις αντίστοιχες σημερινές που θα ακολουθήσουν θα σας βοηθήσουν να αντιληφθείτε τι ακριβώς ελάχιστο σώζεται σήμερα.
Η Εταιρεία ιδρύθηκε το 1909 σαν ανώνυμη εταιρεία. 20.000 μετοχές και μετοχικό κεφάλαιο 2 εκατομμύρια δραχμές. Αναπτύχθηκε σε μια τεράστια έκταση 57.380 τ.μ. στον Κάβο Κράκαρη σε οικόπεδο των Λεοντίου Οικονομίδη και Νικόλαου Κανελλόπουλου..
Ξεκίνησε να λειτουργεί τον Οκτώβρη 1910 με ατμομηχανή 600 ίππων. Το κόστος των μηχανημάτων ανήλθε στα 1,375 εκατομμύρια δραχμές. Η έκταση των εργοστασίων, στην πορεία του χρόνου, γιγαντώθηκε σε απίστευτο βαθμό και έφτασε τα 140.000 τ.μ.
Προϊόντα παραγωγής: Χημικά λιπάσματα κάθε είδους, Φωσφορικό και Θειικό οξυ, υαλουργία.
Το φωσφορικό οξύ ήταν ένα από τα πλέον καρκινογόνα και θανατηφόρα υλικά παραγωγής, τα οποία οδήγησαν σε βιασμό του περιβάλλοντος σε όλα τα επίπεδα.
Το προσωπικό των εργατών αριθμούσε περίπου τους 200 στην αρχή και στα 1930 έφτασε τους 1850 εργάτες.
"Στην Δραπετσώνα η ζωή είναι κατάρα. Όποιος δεν φοβάται κόλαση να έρθει εδώ να ζήσει με χιλιάδες ψυχές στη μεγαλύτερη παραγκούπολη της χώρας. Να έχει στα ρουθούνια του το μαζούτ που καίει η Ηλεκτρική και τα δεκάδες εργοστάσια. Να πέφτει από ψηλά σαν πούδρα στα ρούχα σου η σκόνη από τις καμινάδες του τσιμεντάδικου και να τα διαλύει, να ανασαίνει τα δηλητήρια που ξερνάει η μεγάλη τσιμινιέρα των Λιπασμάτων και να σκάβουν τα σωθικά του, για να καταλάβει αυτό που λένε εδώ οι κολασμένοι: Αν δεν αναπνέουμε θα πεθάνουμε, αν αναπνέουμε θα πεθάνουμε..."
Διονύσης Χαριτόπουλος - Βιβλίο "Εκ Πειραιώς" Μέσα δεκαετίας 1950
Το Εργατικό Κίνημα πριν τον Β' Παγκ. Πολεμο στα Λιπάσματα
Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, το εργοστάσιο γνώρισε τεράστια άνθηση. Βασισμένο στο άθλιο εργατικό κόστος που έδινε το εξαθλιωμένο εργατικό δυναμικό, η εταιρεία γιγαντώθηκε και θησαύριζε. Παράλληλα το εργατικό Κίνημα στα Λιπάσματα οργανώθηκε μεθοδικά κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚΕ και συνδικαλιστικά από το Εργατικό Κέντρο Πειραιά και όλα αυτά τα χρόνια έδωσε ιστορικές μάχες για την αξιοπρέπεια και τη ζωή των χιλιάδων εργατών και των οικογενειών τους.
Διαβάστε μια Ιστορικής αξίας πλήρη ανάλυση εδώ:
Η Μεγάλη Απεργία του 1929 στα Λιπάσματα
Στα 1929, το 20% των εργατών στα Λιπάσματα ήταν ΑΝΗΛΙΚΟΙ. Έτσι, κατά την επίσκεψη του Βενιζέλου πριν τις εκλογές στην κυριολεξία "εξαφανίστηκαν" στις καταπακτές του εργοστασίου, δήθεν για να μην τους δει ο πρωθυπουργός, φυσικά γνώστης της άθλιας αυτής κατάστασης.
Οι εργάτες, το καλοκαίρι του 1929 γενίκευσαν τις κινητοποιήσεις τους ζητώντας ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς. Φυσικά το κράτος αδιαφόρησε επιλεκτικά. Ο αγώνας λύθηκε στους δρόμους της Δραπετσώνας, ακόμα μία φορά με ΑΙΜΑ και ΘΑΝΑΤΟ.
Στις 10 ΙΟΥΛΗ 1929 οι εργάτες κήρυξαν γενική απεργία στις 6 το απόγευμα, στην αλλαγή βάρδιας. Η Αστυνομία έφτασε στο χώρο και αναγκάστηκε σε 6 στη σειρά ένοπλες επιθέσεις για να καταβάλλει την αντίσταση των εργατών.
25 εργάτες σοβαρά τραυματίες από σφαίρες και ένας αγνοούμενος. Επίσης δεκάδες συλλήψεις.
Η Απεργία ξέφυγε από τα σύνορα του εργοστασίου και επεκτάθηκε γρήγορα ως γενικευμένη κινητοποίηση σε ολάκερο τον Πειραιά, που ζούσε, εκ νέου ημέρες του 1923. Ακολούθησαν αγώνες ημερών, δολοφονίες εργατών, επιθέσεις, που ναι μεν χτύπησαν την απεργία, δεν λύγισαν όμως την ταξική συνείδηση των εργατών για τη συνέχεια.
Τα Λιπάσματα στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής
Διαβάστε μια ιστορικής αξίας επιστολή για τον εργατικό κίνημα στα Λιπάσματα 1941-42 εδώ:
Ο κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας/Λιπάσματα-ιστορία
Επίσης οι όποιες αναφορές για την περίοδο αυτή προέρχονται από την άμεση εξιστόρηση του ίδιου του πατέρα μου, που ήδη δούλευε στο εργοστάσιο και εκείνη ακριβώς περίοδος ήταν και τα δικά του "μεγάλα" χρόνια μαζί με την οικογένειά του, την κόρη του και αδελφή μου Χαρίκλεια.
Επίσης οι όποιες αναφορές για την περίοδο αυτή προέρχονται από την άμεση εξιστόρηση του ίδιου του πατέρα μου, που ήδη δούλευε στο εργοστάσιο και εκείνη ακριβώς περίοδος ήταν και τα δικά του "μεγάλα" χρόνια μαζί με την οικογένειά του, την κόρη του και αδελφή μου Χαρίκλεια.
Το μεγάλο εργοστάσιο, φυσικά και συνέχισε τη λειτουργία του στα μαύρα χρόνια της κατοχής. Μάλιστα αποτέλεσε και επίκεντρο οργάνωσης και αντίστασης των εργατών του Πειραιά απέναντι στην Γερμανική κατοχή.
Αμέσως μετά την κατοχή, οι Γερμανοί εγκατέστησαν στο εργοστάσιο στρατιωτική φρουρά, η οποία είχε σε ασφυκτικό έλεγχο τη λειτουργία του. Το ΕΑΜ οργάνωσε και καθοδήγησε τους εργάτες του εργοστασίου, στο Εργατικό του τμήμα. Ειδικά στην περίοδο της μεγάλης πείνας 1941-42, εκείνη τη μαύρη περίοδο, 500 εργάτες πέθαναν από την ασιτία και την πείνα.
Τότε με την άμεση καθοδήγηση του κόμματος, έγιναν 4ήμερες απεργίες σε όλο το εργοστάσιο που, παρά την τρομοκρατία Γερμανών και της εργοδοσίας, οδήγησαν σε νίκη με αποτέλεσμα οι εργάτες να πάρουν κάποια ενίσχυση σε τρόφιμα, 8 οκάδες το μήνα και ελάχιστο λάδι, μήπως και μπορέσουν και σταθούν στο μεροκάματο και στη ζωή.
Αμέσως μετά την κατοχή, οι Γερμανοί εγκατέστησαν στο εργοστάσιο στρατιωτική φρουρά, η οποία είχε σε ασφυκτικό έλεγχο τη λειτουργία του. Το ΕΑΜ οργάνωσε και καθοδήγησε τους εργάτες του εργοστασίου, στο Εργατικό του τμήμα. Ειδικά στην περίοδο της μεγάλης πείνας 1941-42, εκείνη τη μαύρη περίοδο, 500 εργάτες πέθαναν από την ασιτία και την πείνα.
Τότε με την άμεση καθοδήγηση του κόμματος, έγιναν 4ήμερες απεργίες σε όλο το εργοστάσιο που, παρά την τρομοκρατία Γερμανών και της εργοδοσίας, οδήγησαν σε νίκη με αποτέλεσμα οι εργάτες να πάρουν κάποια ενίσχυση σε τρόφιμα, 8 οκάδες το μήνα και ελάχιστο λάδι, μήπως και μπορέσουν και σταθούν στο μεροκάματο και στη ζωή.
11 Γενάρη 1944: Οι Αγγλοαμερικάνοι βομβαρδίζουν τις γειτονιές του Πειραιά και τα Λιπάσματα-Μαζική Δολοφονία κατοίκων
Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ:
 |
| Ο Πειραιάς στις φλόγες το πρωί της 11 Γενάρη |
Κρατώ εδώ την περιγραφή του πατέρα μου, όπως μου την μετέφερε. Εκείνη τη μέρα είχε βάρδια πρωί στα Λιπάσματα. Η Πρωινή βάρδια ήταν 7-3 μμ. Κάποια στιγμή ήχησαν ανατριχιαστικά οι σειρήνες σε ολάκερο τον Πειραιά και στα Λιπασματα. Οι Γερμανοί ενημέρωσαν ότι επίκειται μαζικός βομβαρδισμός. Φυσικά εκείνοι είχαν τα καταφύγιά τους όπως και την ισχυρότατη αντιαεροπορική τους άμυνα. Οι εργάτες έψαχναν μέρη να κρυφτούν στις καταπακτές και στα υπόγεια. Αλίμονο όμως.
Ο Βομβαρδισμός ήταν σε τρία κύματα, από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα. Τα χτυπήματα ήταν παντελώς τυφλά και οι βόμβες έπεφταν μέσα στην πόλη, στα σχολεία, στον σιδηροδρομικό σταθμό, στα σπίτια, στις συνοικίες, στο εργοστάσιο, ακόμα και στο νεκροταφείο όπου οι νεκροί της μέρας θάβονταν αγκαλιά με τους υπάρχοντες τάφους.
Στο εργοστάσιο έπεσαν αρκετές βόμβες και ο πατέρας μου περιέγραφε τον τρόμο και την οδύνη. Νεκρά σώματα εργατών κοίτονταν παντού, ακόμα και κρεμασμένα στις σκαλωσιές των υποστέγων. Καταστροφή και θάνατος.
Αποτέλεσμα: 5.500 Πειραιώτες βρήκαν τραγικό θάνατο (!!!) σε μια μονάχα μέρα. 8 Γερμανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν (!!!). Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Γερμανών έμειναν άθικτες ενώ ο λαός του Πειραιά βούλιαξε στην οδύνη και τον θάνατο. Εκατοντάδες οικογένειες πήραν το δρόμο άστεγοι πρόσφυγες για την Αθήνα να σωθούν απ τη μανία.
Στο νεκροταφείο της Ανάστασης θάφτηκαν 492 άνθρωποι. Τόσοι μόνο χώρεσαν. Οι άλλοι, σε άλλα μέρη της Αθήνας. Ήταν μια καθαρή δολοφονία άσκοπη. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο λαός του Πειραιά υποδέχτηκε τα αεροπλάνα με το ανέμισμα λευκών μαντηλιών.
Τα Λιπάσματα μετά τον πόλεμο-Οι μεγάλοι εργατικοί αγώνες
Οι Γερμανοί έφυγαν. Όμως στη θέση τους έμειναν οι συνεχιστές τους. Το σύγχρονο κράτος των δοσίλογων και των εκμεταλλευτών. Η Δραπετσώνα και τα Λιπάσματα συνέχισαν τον αγώνα τους, περήφανοι και αλύγιστοι για τις ελπίδες και τα όνειρά τους.
Αμέσως μετά τον πόλεμο στη θέση του Κανελλόπουλου ανέλαβε την ιδιοκτησία ο Μποδοσάκης.
Αναφέρω ενδεικτικά:
- Μάρτης 1947: Απεργία στο Υαλουργείο Λιπασμάτων 46 ημερών (!) για καλύτερες συνθήκες δουλειάς.
- 23 Μάη 1947: Ο Μποδοσάκης πετά στη θάλασσα 1,5 τόνο υδροχλωρικό οξύ βαθύτατης οξύτητας λόγω αδυναμίας ...αγοράς. Κανείς περιβαλλοντολογικός έλεγχος.
Ο Ξεριζωμός των κατοίκων της Δραπετσώνας-Τα παραπήγματα
Είναι γνωστό ότι το μετεμφυλιακό μοναρχοφασιστικό κράτος ανέκαθεν είχε στοχοποιήσει τις λαϊκές εργατικές προσφυγικές συνοικίες στην Αττική:
Δραπετσώνα, Κοκκινιά, Καισιαριανή, Βύρωνας, Καλλιθέα, Νέα Ιωνία, συνοικίες που έγραψαν θρυλική ιστορία αγώνων και αντίστασης, ήταν το κόκκινο πανί για την εξουσία και την ασφάλειά της.
Έτσι και στη Δραπετσώνα, ενώ οι κάτοικοι των παραπηγμάτων, πρόσφυγες κατά βάση, δεκαετίες ολάκερες αγωνίζονταν για να παρέμβει το κράτος και να ανοικοδομήσει τις γειτονιές, εκείνο ένα είχε στόχο. Τον ξεριζωμό, την διάσπαση των κατοίκων, την μεταφορά. Θα μου πείτε στην ιστορία, οι Δυτικοί κατηγορούν μονάχα τον ...Στάλιν ότι έκανε μετακινήσεις πληθυσμών αγνοώντας την "δημοκρατική" Ελλάδα που αναγκαστικά έκανε ακριβώς το ίδιο κάτω από εντελώς διαφορετικές φυσικά συνθήκες.
Το 1960 λοιπόν, η κυβέρνηση Καραμανλή αρχίζει να υλοποιεί τον ξεριζωμό, κάτω από τις οδηγίες του Μποδοσάκη και της εταιρείας των σιδηροδρόμων (ΣΕΚ).
Οι εργάτες της Δραπετσώνας παρήγαγαν τόσο τσιμέντο και χημικά μεταλλεύματα που ξεπερνούσαν σε πλούτο ολάκερη την Ανατολική Μεσόγειο. Όμως για αυτούς δεν υπήρχε μήτε ένα τσουβάλι τσιμέντο για να χτιστούν ορθολογικά οι παράγκες τους.
3500 κάτοικοι παραπηγμάτων, πρόσφυγες και του εμφυλίου, κλήθηκαν να ετοιμαστούν για ξεριζωμό με την υπόσχεση ανέγερσης εργατικών κατοικιών.
 |
| Ζήτω η ηρωική Δραπετσώνα |
11 Αυγούστου 1960: Γενική απεργία στη Δραπετσώνα ενάντια στα σχέδια της Κυβέρνησης.
Η Κυβέρνηση καλεί εγγράφως 500 οικογένειες να εγκαταλείψουν τις παράγκες μέχρι 15 Σεπτέμβρη, χωρίς να έχει φροντίσει για την μετεστέγασή τους.
14 Νοέμβρη 1960: Σαν τους δειλούς και ντροπιασμένους, 1000 Αστυνομικοί και μπουλντόζες εισβάλλουν στις γειτονιές, την ώρα που οι ΑΝΤΡΕΣ ΕΡΓΑΤΕΣ δούλευαν στα εργοστάσια (!)
Γκρεμίζουν, ξυλοκοπούν γυναικόπαιδα. Γέροντες και γυναίκες αμύνονται με ξύλα και πέτρες με τους εργάτες να αρχίζουν να σπεύδουν. Έντρομοι οι Αστυνομικοί ανακαλούν. Ο Λαός του παίρνει παραμάζωμα και διαδηλώνει με πορεία στον σταθμό του τραίνου αλλά εκεί τους σταματούν με νέα επίθεση.
Το 1962 χτίζονται οι πρώτες εργατικές πολυκατοικίες κάτω από τον αγώνα των κατοίκων. Χωρίς όμως να είναι δικές τους και πολύ λίγες.
Η Χούντα με τον Παττακό προχώρησε σε αναγκαστική κατεδάφιση του συνοικισμού στην Δραπετσώνα με τον Μποδοσάκη να πανηγυρίζει.
Ο Λαός της Δραπετσώνας δικαιώθηκε τελεσίδικα το 1986 (!!!) όπου πλέον οι εργατικές πολυκατοικίες αποδόθηκαν στα παιδιά τους καθώς οι ίδιοι δεν ζούσαν οι περισσότεροι.
Εκείνα τα χρόνια γράφτηκε το θρυλικό τραγούδι του ΤΑΣΟΥ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ σε μουσική ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ όπου με τη φωνή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΜΠΙΘΙΚΩΤΣΗ έγραψε τη δική του ιστορία.
"Με αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός.
Κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός.
Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ τη δουλειά,
εγώ και εκείνη όνειρα φιλιά....
Παρ' το Γεράνι μας, παρ' το στεφάνι μας
στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή.
Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου,
εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί..."
Για το θέμα μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά εδώ:
Η Πορεία στο τέλος
Η Ελλάδα, με την ένταξη στην Ε.Ε. ξεκίνησε την σκοτεινή οδό της εκβιομηχάνισης. Έξω από αυτόν τον χορό της καταστροφής των παραγωγικών μονάδων δεν θα μπορούσε να μείνει το μεγαλύτερο βιομηχανικό εργοστάσιο των Βαλκανίων.
Η Δεκαετία του 1990 αμέσως μετά την δολοφονία του Μποδοσάκη από την "17η Νοέμβρη" το 1988 είναι το τέλος για το εργοστάσιο. Το 1993 η Εθνική τράπεζα πλέον έχει στην κατοχή της το 100% της ιδιοκτησίας. Το 1999 πέφτουν οι τίτλοι τέλους για τα Λιπάσματα και τους 400 τελευταίους εργαζόμενους με το οριστικό κλείσιμο της εταιρείας.
Λιπάσματα και περιβάλλον-Ολική καταστροφή
Ξέρω ότι το αφιέρωμα αυτό ήταν μεγάλο.
Όμως μια τέτοια ιστορία δεν μπορεί να κλειστεί σε περιορισμένο χώρο. Είναι αδύνατον.
Το κρατώ εδώ σαν Υλικό για γνώση, για πληροφορίες, για ταξίδι στη μνήμη.
Ξέρω ότι έχει ανοίξει ένας δικός μου κύκλος με τον Πειραιά και τις γειτονιές του.
Όσα δεν μπόρεσα να κουβεντιάσω με τον πατέρα μου, έφυγε όντας εγώ στα 18 μου αλλά και με την αδελφή μου, έρχονται τώρα να τα θυμηθώ. Να περπατήσω ξανά στα μέρη αυτά.
Ο Πειραιάς έχει ένα γνώρισμα. Στα σοκάκια του έχει διατηρήσει ψήγματα της ιστορίας του εντελώς ανέπαφα.
Ας πούμε, ένα στενό μετά τον Άγιο Διονύση μπορείς να συναντήσεις την παλιά γέφυρα πάνω από τις γραμμές του παλιού σιδηρόδρομου. Μπορείς να δεις κτίρια προπολεμικά, μπορείς να περπατήσεις γειτονιές ενός άλλου αιώνα.
Ξέρω με καρτερούν. Και έχω ανοίξει όμορφο λογαριασμό μαζί τους.
Θα επανέλθω σε αυτό το ταξίδι, με τη συντροφιά σας.
Κλείνοντας ένα θα πω:
ΜΗΝ ΔΙΑΝΟΗΘΕΙ ΚΑΜΙΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ να μολύνει το χώρο των Λιπασμάτων με διάφορα Mall, Εμπορικά κέντρα, και άλλα τέτοια εκτρώματα όπως αυτά που σχεδιάζουν για το Ελληνικό.
Αυτή η ΓΗ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΑΝΗΚΕΙ!
Αυτή η Γη θα ξεράσει κάθε τέτοια βέβηλη ενέργεια.
Η περιοχή ανήκει στο ΛΑΟ της ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ, στο ΛΑΟ της Αττικής, ελεύθερο, ιστορικό.
Χώρο ανάπλασης πρασίνου, πάρκων, πολιτισμού.
Είναι γνωστό σε όλους, όσο και αν επίσημα θέλουν οι ιθύνοντες να κρυφτεί, ότι η ευρύτερη περιοχή της Δραπετσώνας και πέραν είναι ένας κρανίου τόπος, ακραία μολυσμένος στο υπέδαφος από τα δηλητήρια που χρόνια τώρα τα Λιπάσματα αλλά και η βιομηχανική ζώνη εμποτίζει στη Γη.
Όλοι θυμούνται την καμινάδα της ΔΕΗ και την ...συνεισφορά της στο φονικό νέφος της Αττικής καθώς σε καθημερινή βάση ξέρναγε καρκινογόνους ρύπους.
Τα Λιπάσματα έκαναν εισαγωγή ΦΩΣΦΟΡΙΚΟΥ ΟΡΥΚΤΟΥ για την παραγωγή ΦΩΣΦΟΡΙΚΟΥ ΟΞΕΩΣ από την Αφρική σε φτηνές τιμές με πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΑ ΥΛΙΚΑ.
Τα κατάλοιπα αυτά είναι θαμμένα στο ΣΧΙΣΤΟ στο ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ, όπου απέραντοι τόνοι φωσφογύψου έχουν δηλητηριάσει κάθε ικμάδα στο υπέδαφος με ότι αυτό σημαίνει. Τα απόβλητα αυτά θάφτηκαν στο όρος Αιγάλεω με την ανοχή και συνενοχή των αρχών.
Για περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα διαβάστε εδώ:
Ακόμα και στις μέρες μας είναι γνωστή η έντονη ΔΥΣΟΣΜΙΑ που κατακλύζει την περιοχή Δραπετσώνας-Κερατσινίου, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, συζητήσεις και κινητοποιήσεις.
Διαβάστε εδώ:
Επίλογος
Φίλες και Φίλοι,
ξέρω ότι ίσως να σας κούρασα με το αφιέρωμα αυτό. Ένα μεγάλο οδοιπορικό σε έναν ΙΕΡΟ ΤΟΠΟ για τις λαϊκές οικογένειες και την ιστορία τους. Έναν τόπο που μαρτύρησαν χιλιάδες άνθρωποι σε μια πορεία αιώνα.
Στην Δραπετσώνα η γη της και οι ρούγες της δεν ανέχονται να την περπατούν φορείς ιδεών και θέσεων όμοιες με εκείνους που εκμεταλλεύτηκαν και δολοφόνησαν τον κόσμο της δεκάδες τώρα χρόνια.
Δεν μπορεί να έχουν τόπο να σταθούν φασίστες, ακροδεξιοί, υπηρέτες του συστήματος, παπαγαλάκια και λακέδες τους. Δεν έχουν θέση πατριδοκάπηλοι, εθνικιστές και γιαλαντζή δημοκράτες.
Η Γη της Δραπετσώνας και των Λιπασμάτων βοά σε κάθε βήμα. Η Κυβέρνηση της ΝΔ εξήγγειλε μεγαλόστομες διαθέσεις για μετατροπή του χώρου των Λιπασμάτων σε ένα δήθεν πάρκο με ...παράξενους κιριλέ και εμπορικούς όρους.
Η Απάντηση είναι ΜΙΑ: Ο Χώρος των Λιπασμάτων της Δραπετσώνας ανήκει ελεύθερα στο Λαό ως χώρο αναψυχής, πολιτισμού, δράσης, επικοινωνίας και δημιουργίας. Μακριά από κάθε είδους Mall και σχέδια μεγαλοκεφαλαιούχων.
Κλείνοντας θέλω να αναφέρω ότι οι προηγούμενες φωτογραφίες του θέματος αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία των ιστοσελίδων που ανέφερα και από εμένα ουδεμία διάθεση υπάρχει οικειοποίησής τους.
Οι δικές μου προσωπικές φωτογραφίες αναρτούνται ευθύς αμέσως, προϊόν της τελευταίας μου επίσκεψης στον Ιερό αυτό χώρο.
Στη διάθεσή σας λοιπόν
 |
| Η Είσοδος στην έκταση του πολυχώρου Δραπετσώνας, τα μοναδικά δέντρα σε μια τεράστια έκταση |
 |
| Στο βάθος τα σωζόμενα σήμερα κτίρια: Εξ αριστερών τα δύο κτίρια από τα Λιπάσματα και δεξιά η καμινάδα της ΔΕΗ που λειτουργούσε με μαζούτ |
 |
| Παλιές αποθήκες στο λιμανάκι του όρμου των Φωκών |
 |
| Η Παλιά καμινάδα της ΔΕΗ του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου της ηλεκτρικής |
 |
| Βαδίζοντας στα χαλάσματα. Σαν την Χιροσίμα |
 |
| Το κεντρικό τμήμα του εργοστασίου |
 |
| Το κεντρικό τμήμα του εργοστασίου |
 |
| Οι προεκτάσεις πάνω στο παλιό κομμάτι του εργοστασίου |
 |
| Η Είσοδος στο διπλανό κτίριο-Σιωπή-Ερήμωση |
 |
| Κεντρική αίθουσα του μηχανουργείου |
 |
| Απομεινάρια της μηχανής. Δέος και ανατριχίλα |
 |
| Σκαλωσιές στο ταβάνι στοιχειωμένες στο χρόνο |
 |
| Άδεια όλα και έρημα. Και ο χρόνος σταματημένος |
 |
| Μια από τις εισόδους στο κεντρικό τμήμα του εργοστασίου |
 |
| Κρανίου τόπος στην κυριολεξία.... |
 |
| Το κεντρικό τμήμα του εργοστασίου με τις προσθήκες των νεώτερων χρόνων. |
 |
| Η Μπροστινή όψη του κεντρικού τμήματος του εργοστασίου. Στην προτεραία του μορφή, με τον πέτρινο σκελετό. |
 |
| Η Καμινάδα της Ηλεκτρικής. Το σιλό αποθήκες πρώτων υλών |
 |
| Αποχαιρετισμός και υπόσχεση για επιστροφή.... |
Ξέρω ότι το αφιέρωμα αυτό ήταν μεγάλο.
Όμως μια τέτοια ιστορία δεν μπορεί να κλειστεί σε περιορισμένο χώρο. Είναι αδύνατον.
Το κρατώ εδώ σαν Υλικό για γνώση, για πληροφορίες, για ταξίδι στη μνήμη.
Ξέρω ότι έχει ανοίξει ένας δικός μου κύκλος με τον Πειραιά και τις γειτονιές του.
Όσα δεν μπόρεσα να κουβεντιάσω με τον πατέρα μου, έφυγε όντας εγώ στα 18 μου αλλά και με την αδελφή μου, έρχονται τώρα να τα θυμηθώ. Να περπατήσω ξανά στα μέρη αυτά.
Ο Πειραιάς έχει ένα γνώρισμα. Στα σοκάκια του έχει διατηρήσει ψήγματα της ιστορίας του εντελώς ανέπαφα.
Ας πούμε, ένα στενό μετά τον Άγιο Διονύση μπορείς να συναντήσεις την παλιά γέφυρα πάνω από τις γραμμές του παλιού σιδηρόδρομου. Μπορείς να δεις κτίρια προπολεμικά, μπορείς να περπατήσεις γειτονιές ενός άλλου αιώνα.
Ξέρω με καρτερούν. Και έχω ανοίξει όμορφο λογαριασμό μαζί τους.
Θα επανέλθω σε αυτό το ταξίδι, με τη συντροφιά σας.
Κλείνοντας ένα θα πω:
ΜΗΝ ΔΙΑΝΟΗΘΕΙ ΚΑΜΙΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ να μολύνει το χώρο των Λιπασμάτων με διάφορα Mall, Εμπορικά κέντρα, και άλλα τέτοια εκτρώματα όπως αυτά που σχεδιάζουν για το Ελληνικό.
Αυτή η ΓΗ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΑΝΗΚΕΙ!
Αυτή η Γη θα ξεράσει κάθε τέτοια βέβηλη ενέργεια.
Η περιοχή ανήκει στο ΛΑΟ της ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ, στο ΛΑΟ της Αττικής, ελεύθερο, ιστορικό.
Χώρο ανάπλασης πρασίνου, πάρκων, πολιτισμού.
