Συμβολισμοί και αλληγορίες στην Ελληνική Μυθολογία.

 Μελετώντας, αγαπητές φίλες και φίλοι την Ελληνική μυθολογία, ταξιδεύουμε σε μια απέραντη θάλασσα μύθων, αναφορών, θρύλων, γεγονότων που κινούνται στις παρυφές μύθου και ιστορίας. Βρισκόμαστε μπροστά στην περιγραφή εικόνων και αφήγησης.

Πολλές φορές οι αναφορές αυτές δεν είναι ο απλός μύθος με την πλοκή που τον συνοδεύει. Η αποκρυπτογράφηση των συμβολισμών αλλά και των αλληγοριών στην Ελληνική μυθολογία είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Ένα ιδιαίτερο ταξίδι, μια ξεχωριστή μελέτη.

Τι εννοούμε με αυτό;

Κάθε μύθος δεν έχει γεννηθεί μέσα από μια ουδέτερη διαδικασία. Έχει ένα λόγο προέλευσης. Για παράδειγμα τα διάφορα μυθολογικά τέρατα που απασχολούν τις μυθολογίες κάθε λαού, έχουν και κοινά σημεία αναφοράς και έχουν φυσικά την εξήγησή τους. Ο φτερωτός δράκοντας είναι ένα τερατώδες μυθολογικό ον για παράδειγμα, που το συναντάμε σε όλες σχεδόν της μυθολογικές παραδόσεις των λαών. Ποια γιγάντια, άραγε, ζώα της παλαιολιθικής εποχής επηρέαζαν τον άνθρωπο για να "σχεδιάσει" τα πλάσματα αυτά στους μύθους του; Κάθε τι, έχει την εξήγησή του. Τίποτα δεν προήλθε από το πουθενά. Όλα έχουν να κάνουν με τη σύνδεση και την αλληλεπίδραση του ανθρώπου μέσα στη φύση.

Αυτές μας τις σκέψεις τις κρατάμε ως εισαγωγή για να πάμε σε μερικές πιο συγκεκριμένες αναφορές από μύθους και τη σύνδεσή τους με τη φύση και τους ανθρώπους.

Το Φοινικικό στοιχείο στην Ελλάδα

"Ο Κάδμος, η Αθηνά και η μάχη των Σπαρτών", έργο του Jacob Jordaens

Όταν αναφερόμαστε στην αρχαία Φοινίκη, εννοούμε την περιοχή περίπου του σημερινού κράτους του Λιβάνου. Η οικονομική σύνδεση της Φοινίκης με τον Ελλαδικό χώρο ήταν κάτι παραπάνω από σοβαρή και μεγάλη στις παρυφές της ιστορίας. Η ναυτική σύνδεση των δύο χώρων, Μέσης Ανατολής και Ευρώπης, όπως και Βόρειας Αφρικής (Αίγυπτος-Λιβύη) και Ευρώπης, ήταν δεδομένη στις συναλλαγές και στην ζωή των πολιτισμών της εποχής του χαλκού.

Οι Φοίνικες ναυτικοί ξεκινούσαν τα ταξίδια τους και έφταναν σε όλα τα γνωστά λιμάνια της Ελλάδας εκείνης της εποχής. Κρήτη, Κυκλάδες, Στερεά Ελλάδα.

Πάμε να το μεταφέρουμε αυτό σε μυθολογικό λατρευτικό πεδίο.

O Αγήνορας ήταν βασιλιάς στην Φοινίκη. Με τη γυναίκα του την Τηλέφασσα έκαναν:

Τρεις γιους, τον Κάδμο, τον Κίλικα και τον Φοίνικα και μια κόρη, την Ευρώπη.

Ξέρουμε από την Μυθιστορία ότι ο Κάδμος μετοίκησε στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελλάδα. Το πέρασμά του εδώ συνοδεύτηκε από τον αποικισμό των Φοινίκων σε Ελληνικές περιοχές όπως π.χ. στη Θάσο κατά πρώτο αλλά και στη Θήβα κατά δεύτερο. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Κάδμος θεωρείται ο ιδρυτής της Καδμείας και μετέπειτα Θήβας. Τις γυναίκες της Φοινίκης θα τις συναντήσουμε πολύ αργότερα στην τραγωδία του Ευρυπίδη "Φοίνισσαι" όπου αναφέρεται στο χορό των γυναικών της Φοινίκης.

Ο Μύθος της Ευρώπης

"Η Αρπαγή της Ευρώπης"  έργο του Τισσιάνο

Η μυθολογία τι μας λέει; Για την αρπαγή της Ευρώπης, κόρης του Αγήνορα και της Τηλέφασσας από τον Δία, Μαγεμένος ο ύψιστος των Θεών από την ομορφιά της κόρης, την ερωτεύτηκε ενώ αυτή έβοσκε στα λιβάδια της γης της, (Φοινίκη). Για να την κλέψει λοιπόν, μεταμορφώθηκε σε ταύρο, την άρπαξε στη ράχη του και την μετέφερε στην Κρήτη. Όταν πλέον δεν ήταν ορατός ο ταύρος, προσέξτε το αυτό (!), πήρε ξανά τη μορφή του και ενώθηκε μαζί της. Από την επαφή τους γεννήθηκαν τρία αγόρια: Ο Μίνωας, ο Ροδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας.

Ο Αποσυμβολισμός του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης

Για πάμε τώρα να δούμε τι κρύβεται πίσω από αυτόν το μύθο. Όπως, υπέροχα, μας αναλύει ο Frazer:

Όταν οι Φοίνικες έμπαιναν στα καράβια τους αναζητούσαν προορισμό ποιον; Την ήπειρο που είχαν μπροστά τους. Την Ευρώπη. Το πρώτο νησί του Ελλαδικού χώρου που ήταν στην πορεία των καραβιών τους ήταν ποιο; η Κρήτη (!). Σαν ξεκινήσεις νύχτα από τη Φοινίκη με τα καράβια της εποχής, έχεις μπροστά σου τη Σελήνη στον ουρανό. Οι φάσεις της σελήνης έδιναν και ημισέληνο σχήμα. Αφήστε λίγο τη φαντασία σας να δουλέψει. Οι δύο άκρες της ημισελήνου είναι τα δύο ασημένια κέρατα του ταύρου. Αυτός ο ταύρος είναι που κρύβει την Ευρώπη στη νύχτα. Μόλις όμως ξημερώσει και δύσει η σελήνη, συνεπώς χαθεί ο "ταύρος" από τα μάτια των ναυτικών είχαν μπροστά τους την Κρήτη δηλαδή την ήπειρο της Ευρώπης. Συνεπώς έφταναν και ανακάλυπταν την Ευρώπη. 

Μια υπέροχη επαλήθευση του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία (ταύρο-φεγγάρι) μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας λοιπόν.

Οι Διόσκουροι (Διος-κούροι)

"Η Λήδα και η γέννηση των Διόσκουρων", έργο του Bachiacca

Για να πάμε στο επόμενο θέμα μας να δούμε και εκεί αντίστοιχες μεταφορές.

Όλα εδώ ξεκινούν από το γάμο-έρωτα της Λήδας και του Τυνδάρεω. Ταιριαστό και υπέροχο ζευγάρι που το πάθος του Δία παίζει για αυτούς ένα παράξενο ερωτικό παιχνίδι.

Την ίδια νύχτα που η Λήδα κάνει έρωτα με τον Τυνδάρεως, ακριβώς την ίδια νύχτα θα κάνει έρωτα και με τον Δία, χωρίς φυσικά να το ξέρει η ίδια. Από αυτή τη διπλή επαφή θα γεννηθούν τέσσερα παιδιά:

Ο Κάστωρ και η Κλυταιμνήστρα, παιδιά του Τυνδάρεως και ο Πολυδεύκης με την Ελένη, παιδιά του Δία. Τα δύο αδέλφια, Κάστωρ και Πολυδεύκης τα συναντούμε στη μυθολογία με το όνομα "Διόσκουροι" και παίζουν πολύ σοβαρό ρόλο στα διάφορα γεγονότα.

Τα δύο αδέλφια, κάποια στιγμή εκστράτευσαν κατά της Μεσσηνίας κυνηγώντας τον Ίδα και τον Λυγκέα. (Δεν θα σταθούμε εδώ στην αιτία αυτής της σύγκρουσης). 

Στη μάχη αυτή πρώτος σκοτώθηκε ο Κάστορας και στη συνέχεια ο Πολυδεύκης από τον Ίδα. Ο Κάστωρας πέθανε καθώς ήταν θνητός, ως παιδί του Τυνδάρεως. Όμως ο Πολυδεύκης, ως αθάνατος , παιδί του Δία, ήταν να ανέβει στο χώρο των αθανάτων.

Ο Πολυδεύκης όμως δεν δέχτηκε να έχει προνομιακή μεταχείριση από τον αδελφό του, εδώ αναδεικνύεται η αξία της αδελφικής σχέσης και αγάπης και έτσι ο Δίας έδωσε μια μέση λύση.

Θα ήταν μέρα παρά μέρα μια στον κόσμο των θνητών και μια στον κόσμο των αθανάτων.

Ο αποσυμβολισμός αυτού του μύθου στη φύση:

Προσέξτε τώρα την αντίστοιχη μεταφορά στη φύση. Οι Διόσκουροι δεν είναι τίποτα άλλο από τον Αυγερινό και τον Αποσπερίτη. Τα δύο γνωστά "αστέρια" του ουρανού. Θυμηθείτε πως αυτά λειτουργούν στον αστονομικό τους κύκλο.

Όταν δύει το ένα, το άλλο ανατέλλει: Ο Πολυδεύκης, ο αθάνατος είναι ο Αυγερινός, το άστρο της αυγής! Ο Κάστορας που είναι ο θνητός, εξαφανίζεται στον ερχομό της αυγής.

Να λοιπόν η εναλλαγή των δύο άστρων στον κόσμο της φύσης.

Η Αλληγορία στους μύθους

Πολλές φορές διαβάζουμε έναν μύθο και θεωρούμε ότι είναι ένα απλό και περίτεχνο "παραμυθάκι" με κάποια τυχαία πλοκή, ευφάνταστη και εντυπωσιακή. Δεν είναι όμως έτσι! Σε κάθε μύθο υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη αλληγορία, έντονος συμβολισμός και κατ΄ επέκταση σοβαρά μηνύματα και διδαχή.

Το ζητούμενο είναι να μπορέσει κάποιος ή να έχει τη διάθεση να αποκρυπτογραφήσει αυτό που κρύβεται πίσω από την αφήγηση.

Η Αλληγορία και ο συμβολισμός της ένωσης της Πασιφάης με τον Ταύρο 

Δαίδαλος και Πασιφάη

Ο μύθος αναφέρει ότι η γυναίκα του Μίνωα, η Πασιφάη, ενώθηκε ερωτικά με τον Ταύρο του Ποσειδώνα, τον οποίο ο Μίνωας είχε κρατήσει λόγω της ομορφιάς του. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Μινώταυρος.

Ο Λουκιανός ("Περί Αστρολογίης 16") δίνει μια πολύ σαφή απάντηση στον συγκεκριμένο μύθο. 

Ο Δαίδαλος ήταν ένας έξοχος και μυημένος αστρονόμος της εποχής. Προσπάθησε να μυήσει το γιο του τον Ίκαρο αλλά χωρίς επιτυχία. Όμως η Πασιφάη ήταν εκείνη που ήθελε και ζήτησε από τον Δαίδαλο να μυηθεί στα μυστικά και στη γνώση της αστρονομίας και του χάρτη του ουρανού. Εκείνη τη συγκεκριμένη εποχή ο Δαίδαλος μελετούσε τον αστερισμό του Ταύρου στον ουρανό της Κρήτης. Η Πασιφάη γοητεύτηκε από το θέαμα και τη γνώση. Έτσι λοιπόν προέκυψε η "επαφή" της Πασιφάης με τον Ταύρο. 

Η αλληγορία του Λαβύρινθου 

"Η Αριάδνη παρακολουθεί τη μάχη του Θησέα με τον Μινώταυρο" έργο του Henry Fuseli

Για να δούμε μια προσέγγιση που δίνει στον συγκεκριμένο μύθο ο "Φιλοσοφικός σύλλογος Ιάμβλιχος" στο βιβλίο του:  "Συμβολισμός και αναζήτηση"

Η κάθοδος του Θησέα στα σκοτάδια του Λαβύρινθου και η επερχόμενη αναμέτρησή του με τον Μινώταυρο είναι η "κάθοδος" κάθε ανθρώπου στα απύθμενα σκοτάδια του δικού του υποσυνείδητου. Εκεί, ο καθένας μας θα βρεθεί αντιμέτωπος με το δικό του "τέρας", το δικό του "Μινώταυρο", τον οποίο καλείται να αντιμετωπίσει. Να διαχειριστεί τα απωθημένα του, τον κόσμο του ασυνείδητου. Και είτε θα βρει την έξοδο είτε θα μείνει για πάντα εκεί νικημένος από τα σκοτάδια του.

Αν ο Θησέας μπει στο Λαβύρινθο απροετοίμαστος και αφελής, τον περιμένει η τύχη και των λοιπών. Δηλαδή ο θάνατός τους από τον Μινώταυρο. Αν ο άνθρωπος δεν ετοιμαστεί, δεν μυηθεί να αντιμετωπίσει τα πρωτόγονα και άναρχα ένστικτά του, τότε στη μάχη με το ασυνείδητο είναι χαμένος.

Ο Θησέας, ως ήρωας, είναι ο εκπαιδευμένος και ετοιμασμένος συνειδητός εαυτός μας. Αυτός που έχουμε καταλήξει να είμαστε. Αυτός που δεν είναι έρμαιο στα κύματα των απωθημένων μας. Έτσι θα κατέβει στο λαβύρινθο. Αλλά δεν αρκεί αυτό. 

Η Αριάδνη; Τι συμβολίζει η Αριάδνη; Είναι το ίδιο το φως της ψυχής του! Και χάρη στον έρωτά της, χάρη στην αγάπη, χάρη στον έρωτα, ο Θησέας, ο κάθε άνθρωπος αποκτά το μίτο. Το νήμα δηλαδή της σωτηρίας. Όσο αυτό ξετυλίγεται τόσο η κάθοδος στο λαβύρινθο της ψυχής είναι και βαθύτερη. Με τη δύναμη λοιπόν του έρωτα, του άδολου έρωτα και της αγάπης, θα φτάσει στα πιο μαύρα σκοτάδια για να νικήσει το τέρας. Για να δώσουμε με επιτυχία τη μεγάλη μάχη με τον εαυτό μας. Χωρίς τη δύναμη της αγάπης και του έρωτα, αυτό είναι αδύνατο. Το νήμα είναι η σύνδεση σώματος και ψυχής. Χάρη σε αυτή την αρμονία υπάρχει επιστροφή και σωτηρία.

Έτσι ο Θησέας θα φύγει νικητής, με την Αριάδνη μαζί του, έχοντας σώσει τον εαυτό του και την πατρίδα του. Αυτός είναι ο μεγαλύτερός του άθλος. Η ανώτερη μύηση στη σωτηρία. Το πέρασμα όλων μας από αυτό το σκοτάδι.

Υπάρχουν και άλλες προσεγγίσεις για τον Μινώταυρο και τη μάχη του Θησέα μαζί του. Ο Πλούταρχος, στο έργο του "Βίοι", στο κομμάτι για τον Θησέα, δίνει την εκδοχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας για το μύθο. Είναι γνωστό ότι η Αθήνα, επεξεργάστηκε μια σειρά μύθων για να αναδείξει τα αγαθά του δικού της πολιτεύματος. 

Έτσι ο Μινώταυρος δεν ήταν τέρας αλλά ένας Κρήτης στρατηγός του Μίνωα, με το όνομα "Ταύτος", μεγάλων σωματικών διαστάσεων. Με ψηλή θέση στην αυλή του Μίνωα. Αυτόν κατανίκησε ο Θησέας ως εκφραστής της Αθήνας και λύτρωσε τον τόπο του.

Όπως βλέπετε, φίλες και φίλοι, θα μπορούσαμε να συζητάμε ώρες ατέλειωτες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Πίσω από τον κόσμο των μύθων κρύβεται ένας ολάκερος ολοζώντανος κόσμος. Που υπάρχει δίπλα στα ιστορικά πρόσωπα που διάβηκαν την ιστορία αλλά και στα μυθολογικά εκείνα πλάσματα που έχουν τη δική τους σημασία στο πέρασμα του χρόνου.