Σχολές και ρεύματα λογοτεχνίας (Μέρος 2ο)

 Φίλες και Φίλοι

συνεχίζουμε σήμερα εδώ το 2ο μέρος της παρουσίασης που ξεκίνησα ιστορικά πάνω στις σχολές αλλά και τα ρεύματα λογοτεχνίας.

Σχολές και ρεύματα λογοτεχνίας (Μέρος 1ο)

ΝΤΑΝΤΑ

Η πρώτη σχολή που συναντάμε σήμερα στην αλφαβητική ιστορική μας αναδρομή δεν είναι άλλη από το περίφημο "ΝΤΑΝΤΑ"

Θα το δείτε και με την έκφραση "Ντανταϊσμός"

Μεγάλο καλλιτεχνικό κίνημα, που γεννήθηκε μέσα στις φωτιές του Α' Π.Π.  και συγκεκριμένα το 1916 στο περιβόητο Cabaret Voltaire στη Ζυρίχη.

Το κίνημα γεννήθηκε μέσα στη φρίκη του Α' Π.Π. και την επίδραση που ασκούσε στον άνθρωπο και παράλληλα στην τέχνη. Το στοιχείο που ώθησε τους καλλιτέχνες να εκφραστούν σε κοινή πλατφόρμα ήταν ο παραλογισμός του πολέμου, η φρίκη του. 

Οι πρώτοι εκφραστές του Νταντά, που θεωρείται από τις βασικές πρωτοποριακές κινήσεις στην τέχνη, ήταν οι:

TRISTAN TZARA

Ήταν ο εμπνευστής του κινήματος, από την Ρουμανία. Ακολούθησαν:  JEAN ARP από τη Γαλλία, WALTER SERNER απ την Αυστρία,  HUGO BALL, RICHARD HUELSENBECK,  EMMY HENNINGS,  HANS RICHTER από τη Γερμανία,  ΜΑRCEL SLODKI από την Ουκρανία.

Βασικές αρχές του Νταντά

Ο κόσμος του πολέμου και των ανταγωνισμών βρίσκεται σε παρακμή. Οι παλιές αξίες σε όλα τα επίπεδα δεν στάθηκαν ικανές να σταματήσουν τον πόλεμο. Έτσι νιώθουν βαθιά απογοητευμένοι για έναν κόσμο που βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση. Διοργανώνουν λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές βραδιές, με έδρα το καμπαρέ που αναφέραμε, που πολλές φορές εξελίσσονται σε διαδηλώσεις.

Το Νταντά είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα που συνδέει την υλική βάση της ζωής με την τέχνη. 

Τρόποι έκφρασης του Νταντά

Η άρνηση κάθε παλιάς ιδέας, ο μηδενισμός, η πρόκληση του κοινού με σκοπό τη διέγερσή του, η καταστροφή της παλιάς κοινωνίας, παιδείας και τέχνης. Πιστεύουν και προάγουν την πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία, την διακωμώδηση των πάντων, το σκληρό χιούμορ και την απόλυτη ειρωνεία. Πολύ κοντά δηλαδή στην καλλιτεχνική αναρχία.

Το Νταντά εκφράστηκε αρνητικά, μαχητικά απέναντι στην κοινωνική αδικία και στα αδιέξοδα του συστήματος και του πολέμου αλλά δεν μπόρεσε να κατανοήσει πνευματική την υλικοτεχνική βάση και τα αίτια που έφτασαν την κοινωνία του 20ου αιώνα στα επίπεδα αυτά.

Το Νταντά, μετά το 1921, πέρασε σταδιακά στο σύγχρονο επίπεδο εξέλιξης που οδήγησε στην μετέπειτα σχολή του υπερρεαλισμού.

Στην Ελλάδα δεν είχαμε εκπροσώπους της συγκεκριμένης σχολής τέχνης.

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ

Στα μέσα του 19ου αιώνα, ένα ακόμα λογοτεχνικό κίνημα εμφανίζεται στη Γαλλία σε αντίδραση προς τον Ρομαντισμό που θα εξετάσουμε στη συνέχεια. Διατήρησε τη σημασία της επιρροής του σαν λογοτεχνική σχολή στην περίοδο 1850-1880. Εξαπλώθηκε σε αρκετές χώρες και έφτασε, όπως θα δούμε, και στην πατρίδα μας.

Που οφείλει την ονομασία;

Κυκλοφόρησε η ποιητική ανθολογία "Σύγχρονος Παρνασσός", η οποία τότε περιλάμβανε ποιήματα της περιόδου 1866-1876.

Στη Γαλλία εκπροσωπήθηκε από τους: LECONTE DE LISLE,  THEOPHILE GAUTIER,  FRANCOIS COPPEE, THEODORE DE BANVILLE,  SULLY PRUDHOMME αλλά και άλλους αργότερα.

Θεόφιλος Γκωτιέ

Βασικές αρχές του Παρνασσισμού

Το ρεύμα δίνει μεγάλη σημασία στην ακριβή έκφραση και στη λεπτομέρεια. Καλλιεργεί μια αντικειμενική και απρόσωπη έκφραση. 

Ο Παρνασσισμός στην Ελληνική λογοτεχνία

Στην Ελλάδα το κίνημα εμφανίστηκε το 1880 με την "ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ". Εμφανίστηκε και εδώ ως αντίδραση στον ρομαντισμό και κράτησε όλα τα χαρακτηριστικά της Γαλλικής σχολής. Σημαντικό στοιχείο των Ελλήνων Παρνασιστών είναι η χρήση της Δημοτικής γλώσσας, γεγονός πολύ σημαντικό για την εποχή.

Κύριοι εκφραστές ήταν οι:

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΥΠΑΡΗΣ,  ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ,  ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ,  ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ,  ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΣ,  ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Ο ρεαλισμός προσπαθεί και μέσω της τέχνης να αποτυπώσει πιστά και αντικειμενικά τον κόσμο. Είναι μια σχολή σκέψης που αγκάλιασε κάθε μορφή έκφρασης και τέχνης από εποχής αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. 

Ως ρεύμα και σχολή τέχνης εμφανίστηκε στη σύγχρονη εποχή στη Γαλλία στο μέσο του 19ου αιώνα. Ο θιασώτης του ρεύματος είναι ο GUSTAVE FLAUBERT με έργο κατατεθέν την θρυλική "Μαντάμ Μποβαρύ"

Οι δημιουργοί στον ρεαλισμό αποτυπώνουν, όπως είπαμε, την πραγματικότητα, όπως είναι ή τουλάχιστον όπως οι ίδιοι αντιλαμβάνονται πως είναι. Τα θέματα και οι φόρμες των έργων τους είναι προσιτά σε κάθε αναγνώστη, ζητήματα της καθημερινής ζωής. Οι χαρακτήρες και πρωταγωνιστές έρχονται μέσα στον τρέχοντα κόσμο. 

Παρακλάδια της σχολής του Ρεαλισμού είχαμε πολλά:

Ψυχολογικός ρεαλισμός με τον ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

Κοινωνικός ρεαλισμός

Σοσιαλιστικός ρεαλισμός

Ο Ρεαλισμός στην Ελληνική νεώτερη λογοτεχενία

Εμφανίζεται στην πατρίδα μας λίγο μετά την εμφάνισή του στη Γαλλία. Πρόδρομοι της κίνησης θεωρούνται οι:

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ με την "Πάπισσα Ιωάννα"

ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΓΑΣ με το "Θάνος Βλέκας"

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΚΕΛΑΣ με το "Λουκής Λάρας"

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

Ένα από τα μεγαλύτερα κινήματα που αγκάλιασε όλες τις μορφές της τέχνης σε όλα τα επίπεδα. Μάλιστα ξεπερνά και τα όρια της τέχνης και ορίζει και μια συγκεκριμένη στάση ζωής. 

Χαρακτηρίζει την τέχνη στο τέλος του 18ου αιώνα ως τα μισά του 19ου αιώνα. Η πορεία εμφάνισης του μεγάλου αυτού ρεύματος ακολουθεί ως εξέλιξη τον διαφωτισμό και τον κλασικισμό.

Αυθεντικοί εκφραστές του ρεύματος μπορεί να θεωρηθούν οι: 

P.B.SHELLEY,  JOHN KEATS,  FR. SCHILLER,  VICTOR HUGO, LAMARTIN,  GOETHE, LORD BYRON.

Λόρδος Βύρων

Βίκτωρ Ουγκό

Βόλφρανγκ Γκαίτε

Πέρσι Σέλλεϋ

Τα βασικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού στην λογοτεχνία:

Ο ρομαντισμός αμφισβητεί τις παλιές αξίες του κλασικού παρελθόντος. Απεχθάνεται την τυποποίηση και την συντηρητική παράδοση. Στη θέση τους αποθεώνει το συναίσθημα, τη φαντασία, το απόλυτο, το υπερβολικό καθώς στην έκφρασή του καθιερώνει την συγκίνηση και το ιδανικό.

Ο δημιουργός οδηγείται στο όνειρο, στο παράδοξο και το μυστηριώδες, το υπερφυσικό και το εξωτικό. Το ασαφές και συγκεχυμένο. Επίσης στη γραφή θα δούμε έντονα το νοσταλγικό στοιχείο.

Η θεματολογία στον Ρομαντισμό

Στη ρομαντική λογοτεχνία έχουμε έμφαση στο "εγώ". Ο ήρωας παρουσιάζεται έντονα, ατομικιστικά. Τον βλέπουμε να αλληλεπιδρά με τη φύση, με τη θρησκευτική συνείδηση, τον έρωτα, την περιπέτεια.

Είναι συνήθως μελαγχολικός και ηρωικός, πολλές δε φορές καταδικασμένος.

Η θεματολογία επίσης αγγίζει τη μυθολογία των λαών, τους θρύλους, κύρια τους Μεσαιωνικούς. Τα σκηνικά στο χώρο δράσης είναι υποβλητικά, νυχτερινά τοπία, ερείπια, τάφοι, γενικά έντονα στοιχεία συγκίνησης που τα έχουμε δει και στο λεγόμενο gothic μυθιστόρημα.

Ο ρομαντισμός πάντα αγκάλιαζε τα κινήματα των λαών για χειραφέτηση, για ανεξαρτησία και ελευθερία. Ριζοσπαστικό κίνημα, εξύμνησε την επανάσταση μέσα από ένα ιδεαλιστικό μοτίβο.

Ο ρομαντισμός στην Ελληνική λογοτεχνία

Το κίνημα κυριάρχησε στην πατρίδα μας στην περίοδο 1830-1880.

Τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων ρομαντικών: μελαγχολία στο στυλ γραφής, μεγαλοστομία, βερμπαλισμός, χρήση της καθαρεύουσας στη γραφή τους. Η στροφή των πρώτων Ελλήνων ρομαντικών ήταν αντίστροφη από τις αρχικές διακηρύξεις της σχολής.

Σε αντίθεση με αυτούς έρχεται η Νέα Ελληνική ρομαντική σχολή μέσω της "Παλιάς Αθηναϊκής σχολής" και τους Φαναριώτες.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΡΑΓΚΑΒΗΣ,  ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ,  ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΠΑΡΑΣΧΟΣ,  ΣΠΥΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ, ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ,  ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ.

Η Επτανησιακή σχολή των ρομαντικών θεωρείται στην ουσία και η πιο αυθεντική ρομαντική σχολή στην Ελληνική λογοτεχνία.

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Ανδρέας Κάλβος

Διονύσιος Σολωμός

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

O JEAN MOREAS (Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος), ελληνικής καταγωγής ποιητής, δημοσιεύει τον Σεπτέμβρη του 1886 στην εφημερίδα "Figaro", το μανιφέστο του Συμβολισμού.

Το ρεύμα αφορούσε κατά βάση την ποίηση αλλά επηρέασε και την πεζογραφία όπως επίσης και το θέατρο. Η κίνηση αφορούσε την ιδιαίτερη χρήση των συμβόλων στην λογοτεχνία με έναν ιδιαίτερο τρόπο. 

Κυριότεροι εκφραστές του Συμβολισμού

CHARLES BAUDELAIRE

Και ο μεγάλος δραματουργός

EDGAR ALAN POE

Ο Συμβολισμός εμφανίστηκε σαν αντίδραση τόσο στον ρομαντισμό όσο και στην απάθεια του παρνασσισμού.

Για τους συμβολιστές σημασία έχει ο κόσμος των ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ. Ο Εξωτερικός κόσμος δεν έχει κυρίαρχη σημασία παρά αυτό που νιώθουμε. Και τα σύμβολα λειτουργούν σαν διαμεσολαβητές για να φτάσουν στον κόσμο μας.

Κυρίαρχο στους Συμβολιστές είναι το άδυτο και το μυστήριο του εσωτερικού μας κόσμου.

Το κοράκι, για παράδειγμα, στο έργο του Πόε, λειτουργεί ως σύμβολο στη σχέση του έξω με τον έσω κόσμο του συγγραφέα.

Στην Ελληνική λογοτεχνία ο Συμβολισμός έφτασε αμέσως μετά τον Παρνασσισμό, στις αρχές του 20ου αιώνα με περισσότερη έμφαση στους ποιητές.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΜΠΥΣΗΣ, ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΣΑΓΙΑΝΝΗΣ,  ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Το "Φθινόπωρο" είναι το κύριο έργο της πεζογραφίας μας όπου έχουμε καθαρά στοιχεία συμβολισμού από τον συγγραφέα

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Αποτελεί ένα από τα τελευταία κινήματα της λεγόμενης πρωτοπορίας. Γεννήθηκε το 1924, που αλλού; Στη Γαλλία ως συνέχεια του Νταντά. Πέρασε σε όλες τις μορφές τέχνης. 

Επικεφαλής του κινήματος είναι ο συγγραφέας ANDRE BRETON

Εκφραστές του κινήματος υπήρξαν οι: 

LOUIS ARAGON, PAUL ELUARD, ANTONIN ARTAUD  (Ποιητές)

MAX ERNST, SALVADOR DALI, ANDRE MASSON  (Ζωγράφοι)

LUIS BUNUEL (Σκηνοθέτης)

Ο άνθρωπος, διακηρύττουν, δεν μπορεί να μένει εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα της καθημερινής ρουτίνας αλλά να προσπαθεί να βγει από αυτά τα δεσμά. Εργαλεία του, η τύχη, το όνειρο, το ασυνείδητο. Να δημιουργήσει μια δική του "υπερ-πραγματικότητα" έξω από τον έλεγχο της λογικής, τις προκαταλήψεις και τα διάφορα δεσμά. Με λίγα λόγια ο δημιουργός καταγράφει ότι ακριβώς του υπαγορεύει το υποσυνείδητό του.

Οι Γάλλοι υπερρεαλιστές, στοχεύοντας να ενώσουν την πολιτιστική δράση με την κοινωνική επανάσταση, συνδέθηκαν με τα Σοσιαλιστικά και Κομμουνιστικά κόμματα της εποχής χωρίς όμως να μπορέσουν να χτίσουν μόνιμους δεσμούς γύρω τους.

Ο Υπερρεαλισμός στην Ελλάδα

Από το 1935 και μετά το κίνημα έχει σοβαρή επιρροή στην Ελληνική λογοτεχνία.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

Επίσης και οι: ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ και εν μέρει και ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μαζί με τον Εξπρεσσιονισμό, το Νταντά και τον Υπερρεαλισμό αποτελούν την τετράδα των μεγάλων λογοτεχνικών σχολών του 20ου αιώνα. Στην Ελληνική απόδοση του όρου θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για "Μελλοντισμό"

Ως έναρξη του Φουτουριστικού κινήματος θεωρείται η 20 Φλεβάρη 1909 με τον Ιταλό ποιητή F.T. MARINETTI, που στο Παρίσι δημοσίευσε στην Figaro το σχετικό μανιφέστο.

Βασικά χαρακτηριστικά του Φουτουρισμού

Έντονη αντίδραση σε κάθε τι παλιό και παραδοσιακό

Υποδοχή του μέλλοντος και ότι θα προσφέρει στην ανθρωπότητα ο τεχνολογικός πολιτισμός

Ελευθερία, δράση, ταχύτητα, μηχανή: αποτελούν το κεντρικό μοτίβο του κινήματος

Δημιουργεί μια νέα αισθητική στην τέχνη μαζί με την τεχνολογία

Χαλαρή, ανορθόδοξη σύνταξη, ελεύθερες λέξεις και μοντάζ στίχων και φράσεων

Προκλητική διάθεση προς το κοινό και πολλές φορές απαξιωτική αντιμετώπισή του..

Κοινωνικά μετά το 1920, συνδέθηκαν στην Ιταλία με τους φασίστες του Μουσολίνι όπου και εκεί έσβησε.

Στην ΕΣΣΔ άνθησε η θετική του πλευρά με τους ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ, ΒΙΚΤΩΡ ΧΛΕΜΠΝΙΚΟΦ

Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι

Στην πατρίδα μας ο φουτουρισμός δεν επηρέασε τα λογοτεχνικά δρώμενα.

Φίλες και φίλοι

εδώ τελειώνει το συνολικό μου αφιέρωμα στις σχολές και ρεύματα λογοτεχνίας στην ιστορία της τέχνης στην σύγχρονη ιστορία.

Ελπίζω τα δύο μέρη να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για σας σε οτιδήποτε μπορείτε να δημιουργήσετε.

Πηγή:  Λεξικό λογοτεχνικών όρων, Ο.Ε.Δ.Β.