Ίχνη και βήματα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο: Αττικό ημερολόγιο

 Φίλες και φίλοι,

το καλοκαίρι μας καλά κρατεί. Δυστυχώς τυλιγμένο στις φλόγες και στον περιβαλοντολογικό όλθερο. Ήδη βρισκόμαστε στο δεύτερο μέσο του φετινού Αυγούστου, δηλαδή στο peak των διακοπών. Ξέρω, οι συνθήκες είναι δύσκολες για όλους. Όμως δεν μπορώ παρά να σας ευχηθώ καλή συνέχεια στις διακοπές σας για όσους τώρα τις απολαμβάνουν και καλή συνέχεια καλοκαιριού για τους λοιπούς εξ ημών.

Προσπαθώντας να "ξεχάσουμε" όσο γίνεται τα γκρίζα δρώμενα που κυκλώνουν τη ζωή μας, προσπαθώ να σας βγάλω από το "σήμερα" και να σας ταξιδέψω στο μακρινό παρελθόν. Στα πλαίσια των θεμάτων της ενότητας "Ίχνη και βήματα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο" που παρουσιάζω εδώ στο "Ηδύποτον", σήμερα ανεβαίνει η 5η ανάρτηση.

Θα μιλήσουμε για το χρόνο! Ειδικότερα για τη μέτρηση του χρόνου στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο και συγκεκριμένα στο Αττικό ημερολόγιο. Αλήθεια πως μετρούσαν το χρόνο οι Αρχαίοι; Ποιο ήταν το ημερολόγιό τους; Δεν νιώσατε ποτέ την ανάγκη να το αναζητήσετε; Να το ερευνήσετε; Ιδού λοιπόν μια γενική παρουσίαση του σχετικού θέματος:

ΑΤΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΤΑ ΕΤΗ

Η αρίθμηση των ετών των αρχαίων ακουμπούσε πάνω στις Ολυμπιάδες. Ως πρώτη Ολυμπιάδα θεωρούμε αυτήν του 776 π.Χ. και τελευταία αυτήν του 392 μ.Χ. Μια μεγάλη περίοδος 1168 ετών, που σταμάτησε με την καταστροφική απόφαση του Θεοδοσίου Β' του Βυζαντίου, επιστέγασμα της ολικής του επιδρομής κατά του Ελληνικού κόσμου.

Πρωτοχρονιά είχαμε την εποχή που ο χειμώνας έδινε τη θέση του στην άνοιξη. Όμως στο Αττικό ημερολόγιο, η καινούργια χρονιά ξεκινά μετά το Θερινό ηλιοστάσιο.

ΟΙ ΜΗΝΕΣ

Το Αττικό ημερολόγιο χώρισε την περίοδο του χρόνου σε ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΕΣ, όσοι δηλαδή και οι Θεοί της Ολύμπιας αρχαίας θρησκείας. Κάθε μήνας ήταν αφιερωμένος σε έναν ή δύο βασικούς Θεούς.

Το γύρισμα του μήνα άρχιζε με την εμφάνιση της σελήνης στον ουρανό, δηλαδή στην ΝΕΑ ΣΕΛΗΝΗ. Περίπου δηλαδή σε σημερινή αντιστοίχιση ο μήνας ξεκινούσε στις 20-21 του δικού μας μήνα και τελείωνε αντίστοιχα στις 19-20 του επόμενου.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ: Το νέο έτος ξεκινούσε την 1η του Εκατομβαιώνα που υποχρεωτικά έπρεπε να πέσει μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Έτσι για διόρθωση κάθε 2 ή 3 χρόνια στον κύκλο των μηνών προστίθονταν ο Β' ΠΟΣΕΙΔΕΩΝ.

Η ημέρα ξεκινούσε όχι αμέσως μετά τα μεσάνυχτα, όπως σήμερα, αλλά αμέσως μετά τη Δύση του ήλιου. Εκείνη ήταν που σηματοδοτούσε την αλλαγή της μέρας.

ΜΗΝΕΣ και ΤΙΜΩΜΕΝΟΙ ΘΕΟΙ:

Ο Απόλλων είχε την μερίδα του λέοντος στις αφιερώσεις των μηνών καθώς είχε 5 μήνες "δικούς" του. 

Η Άρτεμις είχε 3 μήνες αφιερωμένους.

Και οι δυό τους είχαν 7 αφιερωμένους μήνες.

Ο Δίας είχε 1 μήνα δικό του και 1 μήνα μαζί με την Ήρα.

Από ένα μήνα είχαν οι: Ποσειδών, Διόνυσος και η Αθηνά.

ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ του ΕΤΟΥΣ

• ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ (Σημερινό διάστημα: 16/17 Ιούλη-14/15 Αυγούστου). Αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Ονομάστηκε έτσι από τα ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΑ, γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα, στην οποία γινόταν οι εκατόμβες. Θυσίες μεγαλοπρεπείς με 100 μεγάλα ζώα. Μεγάλες γιορτές του μήνα ήταν: Παναθήναια , Κρόνια, Συνοίκια.
• ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ (Σημερινό διάστημα 15/16 Αυγούστου-13/14 Σεπτέμβρη). Διαρκούσε και αυτός 30 ημέρες και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Την εποχή εκείνη είχαμε τις μετοικήσεις δηλαδή την αλλαγή γειτόνων. Και φυσικά την αντίστοιχη γιορτή τα Μεταγείτνια.  Μεγάλες γιορτές ήταν: Μεταγείτνια, τα Ηράκλεια  και τα Πανελλήνια. Στην τελευταία μέρα του γιορτάζονταν τα γενέθλια της Θεάς Εκάτης.
• ΒΟΗΔΡΟΜΙΩΝ (Σημερινό διάστημα 14/15 Σεπτέμβρη-12/13 Οκτώβρη). Αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Ξεκινούσε με την πρώτη εμφάνιση της σελήνης του Αυγούστου μέχρι τη νέα σελήνη του Σεπτέμβρη. Πήρε το όνομά του από τον Βοηδρόμιο Απόλλωνα (Βοηδρόμιος=αυτός που βοηθά την πόλη). Κυριότερες γιορτές του ήταν οι: Οι Σπονδές των Πλαταιών, τα Βοηδρόμια, η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδας, η μάχη του Μαραθώνα, τα Γενέσια ή Νεκύσια, τα Χαριστήρια, τα Ελευσίνια μυστήρια που άρχιζαν στις 15 του μήνα.
• ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ (Σημερινό διάστημα 13/14 Οκτώβρη-11/12 Νοέμβρη). Αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Πήρε το όνομά του από τα Πυανέψια (=πύανος+έψω=βράζω κουκιά), γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα. Προήλθε από ένα έθιμο όπου στην επιστροφή του Θησέα από την Κρήτη, έχοντας τελειώσει τα τρόφιμα, έβρασαν φασολάδα. Αργότερα αυτά αντικαταστάθηκαν από τα πυανέψια (κουκιά). Άλλες γιορτές ήταν: Προηρόσια, Οσχοφόρια, Θεσμοφόρια.
• ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ (Σημερινό διάστημα 12/13 Νοέμβρη-11/12 Δεκέμβρη).  Αφιερωμένος στον Δία. Σε αυτόν τον μήνα ο Δίας κήρυττε την έναρξη του χειμώνα με αναταραχή στον ουρανό. Ήταν ο Μαιμάκτης Δίας. Δηλαδή είχαμε τον τρύγο και το κρασί. Είχαμε δεήσεις στο Δία για να έχουν ήπιο χειμώνα. 
• ΠΟΣΕΙΔΕΩΝ (Σημερινό διάστημα 12/13 Δεκέμβρη-9/10 Γενάρη). Αφιερωμένος στον Ποσειδώνα. Οι πιο κύριες γιορτές του ήταν: Τα Φαλληφόρια, προς τιμήν το Διονύσου, τα Αλώα, τα Πύραια, τα Ποσείδεα και τα Γαλάξια προς τιμήν του Απόλλωνα. Η μεγαλύτερη νύχτα του μήνα αυτού, ήταν αφιερωμένη στη Θεά Εκάτη και στη Θεά Δίκη. ΠΟΣΕΙΔΕΩΝ Β΄: Κάθε 2-3 χρόνια στο ημερολόγιο έμπαινε ένας εμβόλιμος μήνας για να συμπέσει η πρώτη μέρα κάθε μήνα με την Νέα Σελήνη. Κάτι σαν το σημερινό δίσεκτο αλλά με άλλη λειτουργία.
•  ΓΑΜΗΛΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 10/11 Γενάρη-8/9 Φλεβάρη). Αφιερωμένος στον Δία και την Ήρα. Χρωστά το όνομά του στο γάμο μεταξύ τους. Πολύ μεγάλη γιορτή ήταν το Τριέσπερο προς τιμήν του Ήλιου και του Ηρακλή. Γινόταν στις τρεις πρώτες μέρες του μήνα. Άλλες γιορτές ήταν τα Λήναια προς τιμήν του Διονύσου με παρουσίαση διαφόρων κωμωδιών.
• ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 9/10 Φλεβάρη-8/9 Μάρτη). Αφιερωμένος στον Διόνυσο. Το όνομά του το παίρνει από τα Ανθεστήρια, μεγάλη γιορτή 3ήμερη. Στο τέλος της γίνονταν τα Υδροφόρια στη μνήμη εκείνων που χάθηκαν στον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.  Άλλες γιορτές ήταν τα Διάσια προς τιμή του Μειλίχιου Δία και τα Μικρά Ελευσίνια.
• ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 9/10 Μάρτη-7/8 Απρίλη). Αφιερωμένος στην Άρτεμη. Το όνομά του είναι από τη γιορτή Ελαφηβόλια, με θυσίες ελαφιών προς τιμήν της Θεάς. Άλλες γιορτές ήταν τα Μεγάλα εν άστει Διονύσια με διαγωνισμό τραγωδιών. Τα Άνάκεια προς τιμή των Διόσκουρων, τα Γαλάξια αυτή τη φορά προς τιμήν της Ρέας.
• ΜΟΥΝΙΧΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 8/9 Απρίλη-6/7 Μάη). Αφιερωμένος επίσης στην Άρτεμη. Τιμούσαν την Μουνιχία Αρτέμιδα την 16η μέρα του μήνα στον ομώνυμο ναό της Θεάς στην Μουνιχία στον Πειραιά (σημερινή Καστέλα). Άλλες γιορτές ήταν τα Αιάνεια προς τιμήν του Έρωτα στο ιερό της Αφροδίτης στην Ακρόπολη. Τα Βραυρώνια στην πανσέληνο, τα Ολυμπιεία την 19η μέρα και η Δελφινίου Πομπή στο ιερό του Απόλλωνα προς τιμήν της ικεσίας του Θησέα για να ξεκινήσουν το ταξίδι τους στην Κρήτη.
• ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 7/8 Μάη-4/5 Ιούνη). Αφιερωμένος στην Άρτεμη και στον Απόλλωνα. Κυριότερη γιορτή τα Θαργήλια, 2ήμερης διάρκειας, τα Βενδίδεια και τα Καλλυντήρια με τα Πλυντήρια προς τιμήν της Αθηνάς.
• ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ: (Σημερινό διάστημα 5/6 Ιούνη-4/5 Ιούλη). Αφιερωμένος στην Αθηνά. Ο τελευταίος μήνας του χρόνου. Μεγάλη γιορτή τα Σκυροφόρια προς τιμήν της Αθηνάς, του Φυταλμίου Ποσειδώνα και της Δήμητρας με την Κόρη. Γίνονταν την 12η μέρα του μήνα. Άλλες γιορτές ήταν τα Διπόλεια προς τιμήν του Δία, τα Αρρηφόρια προς τιμήν της Αθηνάς που αποκαλούνταν και Έρση.

ΟΙ ΔΕΚΑΔΕΣ

Στο Αττικό ημερολόγιο κάθε μήνας διαιρείται σε τρεις δεκάδες:

• Μηνός αρχομένου, η πρώτη δεκάδα ( ή ισταμένου ή αύξοντος)
• Μηνός μεσούντος, η δεύτερη δεκάδα
• Μηνός φθίνοντος, η τρίτη δεκάδα ( ή απιόντος)

ΟΙ ΗΜΕΡΕΣ

Η πρώτη μέρα του μήνα ονομάζονταν "Νουμηνία" και ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα. Ήταν με την πρώτη εμφάνιση της σελήνης στον ουρανό.

Από εκεί και πέρα κάθε μέρα είχε αρίθμηση σε αντιστοιχία με την Δεκάδα που αναφέρονταν. Για παράδειγμα, οι δέκα πρώτες μέρες του μήνα ήταν οι:

1η, 2η, 3η... αρχομένου μηνός.

1η, 2η, 3η.. μεσούντος μηνός

Η 10η μέρα μεσούντος λέγονταν Εικάδα (η 20η μέρα)

1η, 2η, 3η επί εικάδη ήταν οι τελευταίες του μήνα.

Η τελευταία μέρα του μήνα ήταν η Ένη ή Νέα (τελευταία ή νέα)

Προσπάθησα, φίλες και φίλοι, να σας δώσω μια γενική απλοποιημένη εικόνα του αρχαίου Αττικού ημερολογίου για να δούμε πως μετρούσαν το χρόνοι οι άνθρωποι εκείνων των καιρών. Φυσικά υπάρχουν και πολλές ακόμα πληροφορίες αλλά πιστεύω ότι αυτές είναι οι πιο βασικές για να έχουμε μια σφαιρική εικόνα.

Μία ακόμα φορά, σας ευχαριστώ για το όμορφο ταξίδι.

Σημείωση: Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από τις δικτυακές πηγές της Βικιπαίδεια