Ίχνη και βήματα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο: Η κατάπτωση του ανθρώπινου γένους στο έργο του Ησίοδου

 Εδώ είμαστε πάλι αγαπημένες φίλες και φίλοι.

Συνοδοιπόροι σε αυτά τα ταξίδια μας πίσω στο χρόνο, στα βήματα του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Σε σκέψεις, μύθους, γεγονότα, περιηγήσεις. Μια μαγική περιπλάνηση. Στη γνωστή ενότητα που έχω ήδη ανοίξει καιρό για σας

Σήμερα θα προσεγγίσουμε ένα μεγάλο θέμα, που απασχόλησε τις βασικές φιλοσοφίες μεγάλων σχολών σκέψης και θρησκείας. Μιλάμε για το "Τέλος". Για την "Συντέλεια". 

Είναι γνωστό ότι οι μεγάλες θρησκείες, μονοθεϊστικές, έχουν ξεκάθαρα εσχατολογικό χαρακτήρα. Σε όλες αναφέρεται το θέμα του μεγάλου "τέλους του ανθρώπινου γένους" μέσα από τη μεγάλη και καθοριστική αναμέτρηση με το ύψιστο "κακό". Μέσα από αυτές τις προσεγγίσεις βλέπουμε την κατάπτωση του ανθρώπινου γένους, όσον αφορά τα ηθικά του χαρακτηριστικά. Και το μεγάλο μονοπάτι στην αμαρτία, στην κυριαρχία του "δαιμονικού κακού". Μια κυριαρχία που, κατά τον Χριστιανισμό, θα οδηγήσει σε όσα περιγράφονται στην "Αποκάλυψη". Το εμπνευσμένο αυτό κείμενο του Ιωάννη. 

Αυτή, σχηματικά, είναι η εσχατολογική προσέγγιση του ανθρώπου, στον χριστιανισμό.

Εγώ, με αυτό το θέμα εδώ, θα σας μιλήσω για την προσέγγιση του αρχαίου Ελληνικού κόσμου πάνω σε αυτό το θέμα, όπως την δίνει ο μεγάλος επικός ποιητής και στοχαστής, ο Ησίοδος.

Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος δεν είχε στο σκεπτικό του τη διπολική σύγκρουση "Θεός-Διάβολος", που ενυπάρχει στις μετέπειτα θρησκευτικές προσεγγίσεις. Η Ελληνική θρησκεία μιλούσε ναι, για κατάπτωση του ανθρώπου και βιολογική και ηθική. Όμως δεν οδηγούσαν όλα αυτά σε μια αναμέτρηση με έναν "δαίμονα". Το κακό, για την αρχαία ελληνική σκέψη ήταν παντού, ενυπήρχε στις αξίες, στην ηθική, στη στάση ζωής. Έτσι θα το δούμε λοιπόν στην ανάλυση που κάνει ο μεγάλος στοχαστής και ποιητής.

Ησίοδος 

(Λίγα λόγια)

Είναι ο μεγάλος ποιητής της πρώιμης αρχαιότητας και ιδρυτής του διδακτικού έπους. Έζησε περίπου στα 700 π.Χ. Ήρθαν οικογενειακά από την Ιωνία στη Βοιωτία με σκληρές συνθήκες ζωής. Έζησε μετά τον Όμηρο. Πέθανε και τάφηκε στην Άσκρα κάτω από ακαθόριστες συνθήκες που μιλούν ακόμα και για δολοφονία του. Στην προσωπική του ζωή ήταν αγρότης και κληρονόμησε την μικρή περιουσία του πατέρα του μαζί με τον αδελφό του τον Πέρση. Άνδρα φυγόπονο και ραδιούργο, ο οποίος σφετερίστηκε και κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος αυτής της κληρονομιάς ζητώντας τη βοήθεια του Ησίοδου. Αφορμή για αυτό ήταν η γραφή του θρυλικού έργου "Έργα και ημεραι", μέσα από το οποίο ο ποιητής παραδίδει μαθήματα ζωής αλλά και μυθιστορίας. Ένα διδακτικό έπος τεράστιας αξίας. Ένα ακόμα μεγάλο θρυλικό του έργο είναι και η "Θεογονία", μέσα από το οποίο δίνεται όλη η γένεση του αρχαίου μυθολογικού κόσμου.

Τα ανθρώπινα γένη στον Ησίοδο-η πορεία προς την πτώση

Οι γενιές των ανθρώπων στη γη ήταν οι εξής:

Χρυσούν γένος,  Αργυρούν γένος, Χαλκούν γένος, Το γένος των ηρώων, Σιδηρούν γένος

Όπως βλέπετε, καθόλου τυχαία, η ανθρωπότητα "εκπίπτει" ως αξία με βάση τα μέταλλα. Ξεκινά από το χρυσό, που θεωρείται η πρώτη ιδανική εποχή για τον άνθρωπο και καταλήγει στον "φτηνό" σίδηρο, που είναι η εποχή του "σήμερα", η εποχή της φθοράς. Έχει εκπληκτικό ενδιαφέρον να δούμε λίγο τα χαρακτηριστικά κάθε εποχής ώσπου να φτάσουμε στο τέλος.

Χρυσούν γένος

Είναι το γένος των Αθανάτων. Το γένος των Θεών. Δημιουργήθηκαν στον καιρό του Κρόνου και αποτέλεσαν τον κόσμο των Ολύμπιων Θεών και των λοιπών πλασμάτων. Το σώμα τους ήταν άφθαρτο, φωτεινό. Ζούσαν χωρίς έγνοιες και βάσανα.

Αργυρούν γένος

Η επόμενη γενιά-εποχή των ανθρώπων. Λιγότερο ευγενικό. Λίγο πιο ευάλωτο. Τα παιδιά ζούσαν για ολάκερο αιώνα κοντά στους γονείς. Όμως μετά, η αλαζονεία και η έπαρση έκανε την εμφάνισή τους, τραβώντας μακριά τους ανθρώπους αυτούς. Το γένος αυτό, παρά το ότι δεν ήταν το ιδανικό, εξακολουθούσε και ήταν μακάριο και τους έδιναν τιμές οι επόμενοι

Χαλκούν γένος

Η εποχή του χαλκού, ο Δίας δημιούργησε την τρίτη γενιά των ανθρώπων. Γένος φοβερό και βαρύ. Γένος που ταίριαζε στον Άρη, το θεό του πολέμου. Είχαν αδαμάντινη σκληρή ψυχή, ισχυρόφρονες. Μεγάλη σωματική ρώμη με χάλκινα στιβαρά όπλα και σκεύη. Όμως και αυτοί ακολούθησαν το δρόμο του εκπεσμού. Θνητοί πήραν το δρόμο για τον σκοτεινό Άδη.

Το γένος των Ηρώων

Η γενιά αυτή των ανθρώπων, ανέβασε την ποιότητα και την ευγένεια. Είναι οι Ημίθεοι. Είναι οι μεγάλοι ήρωες, μορφές που σημάδεψαν την ιστορία στη Γη. Ο Κάδμος, ο Ηρακλής, ο Οιδίποδας, ο Θησέας, οι Αχαιοί της εποχής του Τρωικού πολέμου. Γενιά ανθρώπων που εξαπλώθηκε στα πέρατα της γης. Ευτυχισμένοι και τιμημένοι ήρωες, παρ' όλα αυτά θνητοί.

Σιδηρούν γένος

Και εδώ μιλάμε πια για την κατάπτωση. Οι άνθρωποι που κοπιάζουν αφόρητα την ημέρα με πόνο και την νύχτα προσπαθούν να ανασανουν. Οι άνθρωποι με τα βαριά βάσανα

Η Έσχατη πτώση

Προσέξτε τώρα, φίλες και φίλοι, τον συγκλονιστικό τρόπο με τον οποίο ο ποιητής διδάσκει την έσχατη πτώση του ανθρώπινου γένους στα έσχατα σημεία της.

Οι άνθρωποι θα γεράσουν. Με άσπρα μαλλιά και ασθενικά σώματα. Συγκρούσεις και πάθη θα μπουν ανάμεσα στον πατέρα και τα παιδιά, ανάμεσα στους συντρόφους, ανάμεσα στον φιλοξενητή και στον ξένο (Αυτό προσέξτε το ιδιαίτερα!-Προαναγγελία της ξενοφοβίας).

Και συνεχίζει αναφέροντας ότι τα παιδιά θα πάψουν να τιμάνε τους γονιούς και κάθε άνθρωπος θα λεηλατεί το βιός και την πόλη του άλλου. Οι όρκοι θα καταλυθούν, το δίκιο θα γίνει κουρέλι, σεβασμός δεν θα υπάρχει, φθόνος και αθλιότητα θα χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων. 

Και ο μεγάλος ποιητής και στοχαστής φτάνει στο ύψιστο σημείο. Εκεί δηλαδή που συγκλονίζει:

Η Αιδώς και η Νέμεση!

Οι δύο μεγάλες θεϊκές και πνευματικές αυτές μορφές. Οι δύο αυτές αξίες που κρατούν την ισορροπία στην ανθρώπινη αχαλίνωτη συμπεριφορά. Ας αφήσουμε τα ίδια τα λόγια του ποιητή να μιλήσουν για την έσχατη στιγμή της τελικής πτώσης του ανθρώπου:

"...Και τότε δη προς Όλυμπον από χθονός ευρυοδείης λευκοίσιν φαίρεσαι καλυψαμένω χρόα καλόν αθανάτων μετά φύλον ίτον προλιπόντ΄ ανθρώπους Αιδώς και Νέμεσις. Τα δε λείψεται άλγεια λυγρά θνητοίς ανθρώποισι. Κακού δ' ουκ έσσεται αλκή"

(Στίχοι 197-201)

"Και τότε πια στον Όλυμπο απ' την πλατύδρομη γη με τ' άσπρα τους πέπλα σκεπάζοντας την ωραία μορφή τους στο φύλο των αθανάτων θα πάνε, εγκαταλείποντας τους ανθρώπους, η Αιδώς και η Νέμεση. Και θα μείνουν τα πικρά βάσανα στους θνητούς ανθρώπους. Κι αμπόδισμα απ' το κακό δε θα υπάρχει"

Μετάφραση: Σωκράτης Σκάρτσης (Ησίοδος: Άπαντα, Εκδόσεις Κάκτος)

Φανταστείτε λοιπόν, φίλες και φίλοι, μια κοινωνία χωρίς ντροπή και χωρίς αίσθηση δικαιοσύνης. Δεν είναι εν δυνάμει το τέλος; Δεν είναι η έσχατη κατάπτωση;

Μένουμε λοιπόν έκθαμβοι από τους συμβολισμούς των μύθων και των εικόνων. Τη δύναμη που κρύβουν, τη σημασία τους αλλά και τα μεγάλα προμηνύματά τους που οφείλουμε να κρατήσουμε πολύ ζωντανά μέσα στη μνήμη και στο λογισμό μας.

Σας ευχαριστώ που ήσασταν συντροφιά μου φίλες και φίλοι σε ένα ακόμα υπέροχο ταξίδι.